ޙަޟާރަތްތައް އުފެދުނުގޮތުގެ ޚްލާޞާ

ދުނިޔޭގައި ޙަޟާރަތްތައް އުފެދުމަށް މަގުފަހިވެގެން ދިޔަ ގޮތުގެ ޚްލާޞާއެއް

ސްޓޯން އޭޖްގެ ދުވަސްވަރުއުޅުނު މީހުން، ދިރިއުޅުނީ ޝިކާރަކޮށްގެން ހޯދާ ތަކެއްޗާއި، ގަސްގަހުގައި އަޅާތަކެތި ކައިގެންނެވެ. މިފަދައިން އުޅުނު ޒަމާން، ކާބޯތަކެތި ހައްދައިގެން އުޅުނު ޒަމާނަށް ބަދަލުވުމަށް ފަހު، ދެން އައީ ދަނޑުގޮވާން ކުރާނެ ގޮތްތައް ހޯދައި ދަސްކޮށް، އެކި ވައްތަރުގެ މޭވާ އަޅާ ގަސްގަހާއި ބާވަތްބާވަތުގެ ގޮވާން ހައްދަން ފެށި ދުވަސްވަރެވެ. އެހެންކަމާ އެކުގައި، އެ މީހުން ހައްދާ ގޮވާން ފަދަ ތަކެތި އަންނަންއޮތް ދުވަސްވަރަށް ރައްކާކުރާ ބަނޑަހަގެތައް ހަދާ އެތަންތާގައި ބަހައްޓަން ފެށި އެވެ. އަދި އެއް ތަނެއްގައި ދާއިމީ ގޮތަކަށް ދިރިއުޅޭނެ ގޭގެ އެޅުމާއި، މިފަދަ ގެތައް، އެއްގެ އަނެއްގެއާ ކައިރިކައިރީގާއަޅާ، އެ މީހުންގެ ޖަމާޢަތްތަކުގެ ބޮޑުން ވެރިންގެ ގޮތުގައި ތިބެގެން ރަށްރަށް އުފެދި އެރަށްރަށް ބޮޑުވާން ފެށިއެވެ. މި ތަންތާނގައި އެކި މަސައްކަތް ކުރާ ހުނަރުވެރި މަސައްކަތްތެރިން އުފެދި ދިރިއުޅުމަށް ބޭނުންވާ ކަންކަން ފަސޭހައިން ކުރާނޭގޮތައް ހޯދަމުން ދިޔައެވެ.

ދިރިއުޅުމުގެ ކަންތައްތައް ކުރިއެރުމާއި ގުޅިގެން އެއްރަށުގެ އަހުލުވެރިން އަނެއްރަށުގެ އަހުލުވެރިންނާ އެކު ވިޔަފާރި ކުރަން ފެށިއެވެ. މިފަދަ ގުޅުންތަކުން ވަށައިގެންވާ ސަރަޙައްދުތަކުގައި ޝަހަރެއް އުފެދުނެވެ. ޢާއްމުގޮތެއްގައި މިފަދަ ދިރިއުޅުން ފެށިފައިވަނީ ކޯރުތަކުގެ ވާދީތަކާއި ކޯރުތަކުގެ އައްސޭރިއާއި މާދުރުނޫން ހިސާބުތަކުގައެވެ. މިގޮތުން އެންމެ ފުރަތަމަ އިންސާނުން ދިރިއުޅެން ފަށާފައިވާ ސަރަޙައްދުތަކުގައިވާ ކޯރުތަކަކީ ނީލަކޯރު، ޔުފްރޭޓްސް، ޓައިގްރިސް، އިންޑަސް، އަދި ހުވެންގހޯ ފަދަ ކޯރުތަކެވެ.

ދިޔަވަރު ތަފާތުވުން

ހަނދާއި އިރާއި ގުޅިގެން ދުނިޔޭގެ ދިޔަވަރު ބޮޑުވެ ދިޔަވަރު ހިކޭގޮތް

ރެއަކާއި ދުވާލުގެ ތެރޭގައި ކަނޑުގެ ލޮނުގަނޑު އުފުލި ތިރި ވުމަކީ ދިޔަވަރުގެ ޙަރަކާތެވެ. ދިޔަވަރަށް މައިގަނޑު އަސަރުކުރަނީ ހަނދުގެ ދަމާބާރާއި އަދި އެއަށްވުރެ ކުޑަމިންވަރަކަށް އިރުގެ ދަމާ ބާރު (އިރު ހަނދުގެ ޖާޒްބިއްޔަތުން) އެކުވެގެންނެވެ. އެހެންކަމުން ހަނދާއި އިރުގެ ޙަރަކާތުގެ ސަބަބުން ދިޔަވަރު ބޮޑުވެ ދިޔަވަރު ހިކެއެވެ. އާދަކޮށް ރެއަކާއި ދުވާލެއްގެ ތެރޭގައި، ދުނިޔޭގެ ކޮންމެ ހިސާބެއްގައި ދެފަހަރަށް ދިޔަވަރު ބޮޑުވެ ދެފަހަރަށް ދިޔަވަރު ހިކެއެވެ.

އެންމެ ބޮޑަށް ދިޔަވަރު ބޮޑުވުމުގެ އަސަރު ފެންނަނީ ދުނިޔޭގެ ނިސްބަތުގައި ހަނދާއި އިރު އެއްރޮނގަކަށް ނުވަތަ އެއް މިޞްރާބަކަށް ސީދާވުމުންނެވެ. މިގޮތަށް އިރު، ހަނދު، ދުނިޔެ މިތިނެތި އެއްރޮގެއްގެ މައްޗަށް އައުމުން (މިގޮތަށް އިރު، ހަނދު، ދުނިޔެ އެއްރޮނގަކަށް އަންނަނީ ކޮންމެ ހަނދުމަހެއްގެ ފެށުމާއި ނިމުމާއި ގުޅިފައިވާ ދެތިން ދުވަހު)  ކަނޑުގެ ލޮނުގަނޑު ވަރަށް ބޮޑަށް އުފުލެއެވެ. މިގޮތަށް ދިޔަވަރު އުފުލުނީމާ އޮންނާނީ އެންމެ ބޮޑު ދިޔަވަރު 'ދަންބޮޑުދިޔަވަރު' ނުވަތަ Spring tide ސްޕްރިނގް ޓައިޑް އެވެ.

އެންމެބޮޑަށް ދިޔަވަރު ހިކެނީ އިރު ހަނދު ވަޑިފަތިވާގޮތަށް ހުރުމުންނެވެ. އެހެންގޮތަކަށް ބުނާނަމަ ހަނދާއި ދުނިޔެ އާއި އިރު ދުނިޔޭގެ ނިސްބަތުން ވަޑިފަތިވާ ގޮތަށް އައުމުން ދިޔަވަރަށް ކުރުވާ އަސަރުކުޑައެވެ. އެހެންކަމުން މިދުވަސްވަރު ލިބޭ ދިޔަވަރަކީ އެންމެ ހިކި ދިޔަވަރު ނުވަތަ Neap tide ނީޕް ޓައިޑް އެވެ. މިދުވަސްވަރަކީ ހަނދު ފުރިހަމަވަވުމަށްޓަކާ ބޮޑުވަމުން އަންނަ ދުވަސްވަރާއި ހަނދު ފުރިހަމަވުމަށްފަހު ކުޑަވަމުންދާ ދުވަސްވަރެވެ. (ހަނދުމަހުގެ ފުރަތަމަ ފަނަރައިގެ މެދުތެރެއާއި، ހނދުމަހުގެ  ފަހު ފަނަރައިގެ މެދުތެރެއެވެ.)

ދުނިޔޭގެ ބިމުގެ ބައިތައް

ދުނިޔޭގެ ބިމުގެ ބައިތައް

ކްރަސްޓް އަކީ ދުނިޔޭގެ އެންމެ ބޭރު ތޮށި ފަށަލަ ނުވަތަ އިންސާނުން ދިރިއުޅެމުންމިގެންދާ ފަށަލައެވެ. އެއީ އާނުގަނޑާއެކު އޮންނަ ހަރު ގައު ފަށަލައެވެ. ކްރަސްޓް އޮންނަނީ އޭގެ އަޑިއަށް އޮންނަ ފަށަލަ މެންޓެލްގެ މަތީގައި ވަކި ހިފެހެއްޓުމެއް ނެތިއެވެ. މިފަށަލައިގެ ބޯމިން 100 ކިލޯ މީޓަރ ވާރުވާނެއެވެ.

މެންޓެލް އަކީ 2800 ކިލޯ މީޓަރ ބޯމިނުގެ ވިރިކެކޭ ހޫނު ގައު ފަށަލައެކެވެ. މިފަށަލައިގެ ހޫނުގަދަކަމުންގޮސް ގާތައް މިށަލައިގެ ގައުތައް ހުންނަނީ ވިރިކެކޭ ގަލަށްވެފައެވެ. މިވިރިކެކޭ ގަލަށް ކިޔަނީ :މެގްމާ"Magma އެވެ.

އުޓާރ ކޯރ އަކީ ދުނިޔޭގެ އެންމެ އެތެރެބައިގެ ބޭރުން އޮންނަ ފަށަލައެވެ. މިފަށަލައިގެ ބޯމިނަކީ 2200 ކިލޯ މީޓަރެވެ. މިފަށަލަ އުފެދިފައިވަނީ ވިރިފައިވާ މައުދަނުންނެވެ. 

އިނަރ ކޯރ އަކީ ދުނިޔޭގެ އެންމެ އެތެރޭގެ ބައެވެ. މިބައި އެންމެ ވައްތަރީ ހަރު މައުދަނުގެ ގުޅައަކާއެވެ. ނުވަތަ އޮށަކާއެވެ. މިބައި އިރުގެ ބޭރުފަށަލައާއި އެއްވަރަށް ހޫނު ގަދައެވެ.

އާޘާރީ ތަރިކަ

ދާގަބާ، އުސްތަނބު، ހަވިއްތަ، ވޭރު ފަދަ އާޘާރީ ތަރިކައިން ދިވެހިރާއްޖޭގެ ޤަދީމި ތާރީޚް ދެނެގަތުމަށް ލިބިގެންދާ އެހީތެރިކަމަކީ:

ދިވެހިރާއްޖެއަކީ 2,500  އަހަރަށް ވުރެ ގިނަ ދުވަސްވެފައިވާ ޙަޟާރަތެއް އޮތްތަނެއްކަން އެނގެނީ މި ރާއްޖެއިން ފެންނާންހުރި ސާބިތު ހެކިތަކުގެ ސަބަބުންނެވެ. މިދެންނެވި ސާބިތު ހެކިތައް ދެނެގަންނާނެ މައިގަނޑު ތިންބަޔަކީ: 1. ލިޔެ ބަޔާންކުރެވިފައިވާ ލިޔުންތައް، 2. ކުރީ ޒަމާނުގެ ތަންތަނުންނާއި ގެންގުޅެފައިވާ ތަކެތިންނެވެ. ނުވަތަ އާސާރީ ތަރިކައިންނެވެ. 3. ކުރީ ޒަމާނުގެ މީހުންގެ ފަރާތުން ވާރުތަވަމުން އަންނަ ވާހަކަ (ފުލޯކްވާހަކަ) ތަކުންނާއި ކޮށްފައި ހުންނަ ކަންތައްތަކުންނެވެ.

އާސާރީ އަދި ތާރީޚީ ތަންތަން ހަލާކުވެދިޔަނުދީ ދަމަހައްޓަން ޖެހޭ އެތަކެއް ސަބަބެއްވެއެވެ. މީގެ ތެރޭގައި ހިމެނޭ ދިވެހީންގެ އަޞްލަކީ ކޮބައިތޯ ކުރެވޭ ސުވާލަށް އެކަށީގެންވާ ޖަވާބެއް ހޯދުމަށް މަސައްކަތްކުރުން، (މި ސުވާލުގެ ޖަވާބު ލިބިދާނެ ތަންތަންކަމަށް ބެލެވެނީ އާސާރީ އަދި ތާރީޚީ ތަންތަނެވެ). ދިވެހީންގެ ތިމާވަންތަކަން (އައިޑެންޓިޓީ) ބިނާވެފައި އޮންނަނީ، ދިވެހިރާއްޖޭގެ ތާރީޚުގައި ހިނގާފައިވާ ހުރިހާ ކަންތައްތަކުގެ މައްޗަށެވެ. މިގައުމުގައިވާ އާސާރީ ތަންތަނަކީ މި ގައުމުގެ އަހުލުވެރިންގެ އަމިއްލަ ވަންތަކަން ބަޔާންކޮށްދޭ ރަމްޒެވެ. ގައުމުގެ ތާރީޚް އަންގައިދޭ ބިނާތަކެވެ. އަޅުގަނޑުމެންގެ ކާބަފައިން މި ބިމަށް ދޫކޮށްފައި ދިޔަ، އެމީހުންގެ މަސައްކަތްތައް ހާމަކޮށްދޭނީ އެތަކެތިންނެވެ. ކާބަފައިންނަކީ މިފަސްގަނޑުގައި އުޅުނު ބައެއްކަން އެނގޭނީ އާސާރީ އަދި ތާރީޚީ ތަންތަނުންނާއި ތަކެތިން ލިބޭ ހެކިތަކުންނެވެ. މި ތާރީޚީ ހެކިތައް ނެތް ނަމަ، މި ކަންތައްތަކާ ގުޅިގެން ހޯދަން ބޭނުންވާ މަޢުލޫމާތު ލިބޭނެތޯ؟ ދުނިޔޭގެ ހުރިހާ ޤައުމުތަކެއްގައި ވެސް އާސާރީ އަދި ތާރީޚީ ތަންތަން ތަންތަނާއި ތަކެތި ރައްކާތެރިކަމާއެކު ބަލަހައްޓައެވެ. ކުރީގެ ޒަމާނުގައި ދިވެހިންގައި ހުރި ކުޅަދާނަ ކުރެހުންތެރިކަމާއި މަސައްކަތތެރިކަން ފެންނަނީ އެކަމަށް ބޭނުންކޮށްފައިވާ ހިރިގަލުންނެވެ. ރާއްޖެ އިސްލާމްވުމަށްފަހު، ދިވެހިންގެ މަސައްކަތްތެރިކަމުގެ ކުޅަދާނަކަން ފެނިގެންދަނީ މިސްކިތްތަކުގައި ހުންނަ ހިރިގަލު ވަޑާމުންނެވެ. އެހެނަސް މި މަސައްކަތްތެރިކަން ފެންނާން ހުރުމުން އަޅުގަނޑުމެން ފަޚުރުވެރިވެއެވެ. މީގެ  އިތުރުން ދިވެހީންގެ ތާރީޚު އަންނަން އޮތް ޖީލުތަކަށް ދައްކައި ދިނުމަށްޓަކާ އާސާރީ އަދި ތާރީޚީ ތަންތަނާއި ތަކެތި ހަލާކުކޮށްނުލާ ރައްކާތެރިކަމާ އެކު އެ ޖީލުތަކަށް ރައްދުކޮށްދިނުމަކީ އަޅުގަނޑުމެންނަށް އޮތް މަސްއޫލިއްޔަތެކެވެ.

                                                       މުޙައްމަދު ރަފީޢު (ކަލައިދޫ)

ދިވެހި ލިޔުމުގެ ތާރީޚް

ދިވެހި ލިޔުމުގެ ތާރީޚާއި ލިޔުމަށް އައިސްފައިވަ ބަދަލުތައް

ދިވެހިރާއްޖޭގެ އެންމެ އިހުގެ ލިޔުމަކަށް ފެނުނީ، ހައްދުންމަތީ ލޯމާފާނުގައި ލިޔެފައިވާ ލިޔުމެވެ. އެ ލިޔެފައިވާ އަކުރަށް މިހާރުވެސް ކިޔައިއުޅެނީ، "އެވޭލާ އަކުރު" މިހެންނެވެ. މިއީ، ސިލޯނުގެ މުސްކުޅި ހިލަ ތަނބުތަކާއި، އެއްޗެހި ލިއުމަށް ޚާއްޞަކޮށްފައި ހުންނަ ހިލަހިލައާއި، އަދި ބައެއް ފަރުބަދައިގެ ގާގަލުގައި ލިޔެފައިހުރި މެދު ޒަމާނުގެ ސިންގަޅަ އަކުރާއި ވަރަށްވެސް އެއްގޮތް އަކުރެކެވެ. މިބުނި ހައްދުންމަތީ ލޯމާފާނު ލިޔެފައިވަނީ، 1195 މ. އިން 1196 މ. އާ ދެމެދުގަ އެވެ. ވީއިރު އެ ލިޔެފައިވަނީ، ރާއްޖެ އިސްލާމްވިތާ 42 އަހަރު ފަހުންނެވެ.

ދެވަނައަށް ފެނުނު އެންމެ މުސްކުޅި ލިޔުމަކީ، މާލޭ އެތެރެކޮއިލު ލޯމާފާނެވެ. އެ ލިޔެފައިވަނީ، ކުރީގައި ބަޔާންކުރި ހައްދުންމަތީ ލޯމާފާނަށްވުރެ އެއް އަހަރު ފަހުންނެވެ. އެ ވެސް ލިޔެފައިވަނީ އެވޭލާ އަކުރުންނެވެ.

ތިންވަނައަށް ފެނުމު އެންމެ އިހުގެ ލިއުމަކީ، ހައްދުންމަތީ ދެވަނަ ލޯމާފާނެވެ. މި ލޯމާފާނު ލިޔެފައިވަނީ 1238 މ. އިން 1239 މ. އަށެވެ. އެއީ ވެސް އެވޭލާ އަކުރެވެ.

މިއާވިދިގެން ފެންނާން އޮތް މުސްކުޅި ލިޔުމަކީ، މާލޭ ބޮޑުގަލު މިސްކިތު ލޯމާފާނެވެ. މި ލިޔެފައިވަނީ، 1356 މ. އިން 1357 މ. އަށެވެ. މި ލޯމާފާނުގެ ހުރިހައި ގަނޑެއްމެ ލިޔެފައިހުރީ، ދިވެސް އަކުރުންނެވެ. މި އަކުރަކީ، ދިވެހިރާއްޖޭގައި ދެވަނަޔަށް ބޭނުންކުރެވުނު އަކުރެވެ. މި އަކުރުގެ އެންމެ ފުރަތަމަ ލިޔުމަކަށް ފެންނާން އޮތީ މިބުނި ލޯމާފާނެވެ. މި ލިޔުން ލިޔެފައިވަނީ، ރާއްޖެ އިސްލާމްވިތާ 204 އަހަރު ފަހުންނެވެ. (އެޗް.ސީ.ޕީ. ބެލްގެ މޮނޮގްރާފްގެ 179 ވަނަ ޞަފުޙާ ބައްލަވާށެވެ)

ތާނަ އަކުރު ހެދިފައިވަނީ ޢަރަބި އަކައިގެ 9 އަކުރާއި، ލިޓްސިންގަޅައިގެ ވިޔައަކުރުގެ 9 އަކުރާއި، އަދި ސެމިޓިކް އަކުރުގެ ނުވަތަ އެހެންވެސް ބޭރު ބަހެއްގެ 6 އަކުރުންނެވެ.

                                                            މުޙައްމަދު ރަފީޢު (ކަލައިދޫ)

ރާއްޖެ އިސްލާމްވުން

ރާއްޖެ އިސްލާމްކުރެއްވި ބޭކަލަކާމެދު ދެކެވޭ ވާހަކައިގެ މައްޗަށް ބަލައިލުން.

ދިވެހިރާއްޖެ އިސްލާމްވީ ތާރީޚަކީ:  ރަބީޢުލްއާޚިރު  548 ގައެވެ.  

" أَسْلَمَ السُّلْطَانُ أَحْمَد شَنِوِرَازَة عَلَى يَدِ أَبُواْلبَرَكَاتُ اْلبَرْبَرِي اْلمَغْرِبِي  މިފަދައިން މާލޭ ހުކުރު މިސްކިތު މިޙުރާބުގޭގައި، ވަކަރުގައި ބިންވަޅުނަގައި، ލިޔެފައި ހުއްޓައި އަހަރެން ކިޔާވެސް ހެދީމެވެ".

މާތްވެގެންވާ އިސްލާމްދީނަށް ވެދެވަޑައިގަތުމަށް، ދަރުމަވަންތަ ރަސްގެފާނަށް ގޮވާލެއްވީ ކޮންބޭކަލެކަން މަތީގައި ބަޔާންކޮށްފައިވާ ޢިބާރަތަށް ރިޢާޔަތްކޮށް ދޫދޫ މަތިން ކިޔެމުން އައިސްފައިވަނީ، ރާއްޖެއިސްލާމް ކުރެއްވީ "ތަބްރޭޒީގެ ފާނު" ކަމުގައެވެ. ނަމަވެސް، އަލްއަމީރު މުޙައްމަދު އަމީންގެ ތާރީޚުފޮތް ނެރުއްވުމަށްފަހު، އަދި އެވެރިކަމުން ފަށައިގެން، އެބޭކަލަކީ "ބަރުބަރީގެފާނު" ކަމަށްވެއްޖެއެވެ.. ޒަމާނުއްސުރެ ރާއްޖޭގެ މީހުން މެދުޒިޔާރަތަށް ފާތިޙާ ކިޔަވާއިރު، ކިޔަވަނީ ތަބްރޭޒީގެ ފާނަށެވެ. ރާއްޖޭގެ މީހުން ބަލައި އުޅުނު ގޮތުގައި، ރާއްޖެ އިސްލާމް ކުރައްވައި، އޭރުހުރި ރާޖާއަށް ދީނަށް ގޮވައިލެއްވީ، އަދި މެދުޒިޔާރަތުގައި ވަޅުލެވިފައިވަނީ އަދި، ކެންދޫގައި ހުންނަ މަޤާމުގެ ވެރިޔަކީ، ތަބްރޭޒީގެ ފާނެވެ.

ރަސްމީ ގޮތުން ގަބޫލުކުރަނީ، މުޙައްމަދު އަމީންގެ ފަލްސަފާއެވެ.. މުޙައްމަދު އަމީނު ބުރަވަނީ، އިބްނު ބަޠޫޠާގެ ތާރީޚުގެ މައްޗަށެވެ. އެތާރީޚު ފޮތަކީ އިބްނު ބަޠޫޠާ ރާއްޖެ ދޫކޮށް ރަށަށްގޮސް، އަދި ދުނިޔެ ދޫކުރިތާވެސް އެތައް އަހަރެއްގެ ފަހުން، އޭނާގެ ދަރިވަރު މުޙައްމަދު ބުނުލް ޖަޒުޔު، ބަޠޫޠާގެ ހަނދާންތަކުގެ މައްޗަށް ބުރަވެ ލިޔެފައިވާ ފޮތެކެވެ. އެފޮތުގައި، ރާއްޖޭގެ ފުރަތަމަ އިސްލާމީ ރަސްގެފާނުގެ ނަންފުޅުވެސް ވަނީ އޮޅުވާލައިފައެވެ.

   މިހެން އިބްނުބަޠޫޠާގެ ދަތުރުނާމާގައި ވެއެވެ.

ދިވެހިރާއްޖޭގެ ތާރީޚު ލިޔުއްވި ޙަސަން ތާޖުއްދީން ފަނޑިޔާރުކަލޭފާނު ލިޔުއްވާފައިވަނީ: "މައުލާނައްޝައިޚު ޔޫސުފު ޝަމްސުއްދީނުއް ތަބްރޭޒީ ދިވެހިރާއްޖެއަށް ވަޑައިގަތުމަށް ކުރިމަތިލައްވައި، އޭނާގެ ރަށް ތަބްރީޒުން ގެއްލިވަޑައިގަތުމަށްފަހު، ދިވެހިރާއްޖެއިން ފާޅުވެއްޖެއެވެ.".... "އަދި މިމުޙައްމަދު ރަސްގެފާނާއި އަރިހުބޭކަލުން، ޝައިޚުޔޫސުފު ޝަމްސުއްދީނުއް ތަބްރޭޒީގެ އަތްޕުޅު މައްޗަށް އިސްލާމްވެ ވަޑައިގެންފިއެވެ.“

އީރާނުގައި "ތަބްރޭޒު" ނުވަތަ "ތަބްރީޒު" ކިޔާ ރަށެއް އޮވެއެވެ. އެދުވަސްވަރު "ތަބްރީޒް" ކިޔާ ބޭކަލުން އިންޑިޔާގައި އުޅުއްވިކަމަށްވެއެވެ. ސިލޯނުގެ ބޭރުވެލީގެ މުސްކުޅި ނަމަކީ "ބަރުބަރީން" އެވެ.

ރާއްޖެ އިސްލާމްވުމަށްފަހު، ފުރަތަމަ ޢިމާރާތްކުރި މިސްކިތް (މިހާރުގެވެސް ހުކުރު މިސްކިތް) ބާވެގެން މީލާދީ 1338 ވަނައަހަރު، އަޙްމަދު ޝިހާބުއްދީން ރަދުން އެމިސްކިތް މަރާމާތު ކުރުމަށްފަހު، މިޙުރާބުގޭގައި ތާރީޚީ ފިލައެއް ބެހެއްޓެވިއެވެ. (އިބްނު ބަޠޫޠާއަށް ފެނުނީ އެފިލައެވެ.) އެފިލާގައިވެއެވެ. "ވަވަޞްލި ފީ ހާޛަލް ބަލަދި އަބުލް ބަރަކާތު ޔޫސުފުލް ބަރުބަރީ ވައަސްލަމުއްސުލްޠާން ޢަލާ ޔަދިހީ...." މާނައަކީ "އަބުލްބަރަކާތު ޔޫސުފުލް ބަރުބަރީ މިރަށަށް ވާޞިލް ވެއްޖެއެވެ. އަދި އޭނާގެ އަތްމައްޗަށް ރަސްގެފާނު އިސްލާމްވީ...." މިޢިބާރާތުގައި މިއޮތް "އަބުލްބަރަކާތު ޔޫސުފުލް ބަރުބަރީ" ލިޔެފައިވަނީ ޢަރަބީންނެވެ. ނުކުތާއެއް ތަޝްދީދެއް ފިއްޔެއް ނެތިއެވެ. އެހެން ވީމާ، އިބްނު ބަޠޫޠާއަކީ މަޣުރިބުގެ މީހަކަށްވާތީ އެގޮތަށް ކިޔުނީއެވެ. "އަބުލްބަރަކާތު" ޢަރަބިން ލިޔުނީމާ، ނުކުތާޔާ ތަޝްދީދާ ފިލި ނެތްނަމަ "އައްރިކާބު" ކިޔޭނެއެވެ. "އަލްބަރުބަރީ" ނުކުތާޔާ ތަޝްދީދާ ފިލި ނުޖަހާ އޮންނައިރު "އައްތަބް ރީޒީ" ކިޔޭނެއެވެ. މައްސަލައަކީ މިއެވެ. (މިފިލާ ދާރުލްއާޘާރުގައި އެބައޮތެވެ.)

ޝިހާބުއްދީން އާކުރެއްވި މާލޭ މިސްކިތް ބާވެގެން މިހާރު އެހެރަ ގޮތަށް، އިސްކަންދަރު ރަސްގެފާނު، މީލާދީން 1658 ގައި ހުކުރު މިސްކިތް ޢިމާރާތް ކުރެއްވުމަށްފަހު، މިޙުރާބުގޭގެ ދޮރުގެ ވާތްފަރާތުގައި ފިލައެއް ބަހައްޓަވާފައިވެއެވެ. މިފިލާގައިވެސް "ވަވަޞްލީ ފީ ހާޛަލްބަލަދި އަބުލްބަރަކާތު ޔޫސުފުލް ބަރްބަރީ ވައަސްލަމުއްސުލްޠާނު ޢަލާ ޔަދިހީ...." މިޢިބާރާތް ލިޔެފައިވެއެވެ. މިޢިބާރާތް ލިޔެފައިވާއިރު، އެފިލާގައި ފިއްޔެއް ތަޝްދީދެއް ނުކުތާއެއް ނެތެވެ. އޮތީ "ބަރުބަރީ" ނުވަތަ "ތަބްރީޒީ" އޮންނަ ތަނުގައި އޮތް ދެނުކުތާއެވެ. އެއީ "ތަބްރީޒީ"ގެ ތާގެ ދެނުކުތާ ކަމަށްވެސް، "ބަރުބަރީގެ" ޔާގެ ދެނުކުތާކަމަށްވެސް ވެދާނެއެވެ. މިޢިބާރާތް "އަބުއްރިކާބު ޔޫސުފުއްތަބްރީޒީ" މިހެންވެސް ކިއިދާނެއެވެ. މިހާރު އެހެރަ މިސްކިތުގެ މެދުބައިގެ އުތުރު ފަރާތު ލިޔާފިލާ (ނުވަތަ ބުޅާފިލާ) ގައި، ވަރަށް ރީތިކޮށް "ވަހާޛައް ޝައިޚު އަބުއްރިކާބު ޔޫސުފުއް ތަބްރީޒީ" މިހެން (ޢަރަބިން) ލިޔެފައި އެބައޮތެވެ. މިލިޔުމުގައި "ޝައިޚު" ގެ ޝީނުގައި ތިންނުކުތާ "އަބޫ" ގެ ބާތިރީއެއްނުކުތާ "އައްރިކާބު" ގެ ރާގައި ތަޝްދީދާއި އިބިފިލި، ޔޫސުފުގެ ޔާގައި ދެނުކުތާ، "އައްތަބްރީޒީ"ގެ ތާމަތީ ދެނުކުތާ، ތަޝްދީދާއި އަބަފިލި، އަދި ބާގެ ތިރީއެއް ނުކުތާ، އަދި ދެޔާގައިވެސް ތިރީ ނުކުތާ، ޒާލުގެ ނުކުތާއާއި ތިރީ ފިލި އެބައޮތެވެ.

ދިވެހި އަންހެނުންނަށް ލިބިފައިވާ ކުރިއެރުން

ދިވެހިރާއްޖޭގައި އަންހެނުންނަށް ލިބިފައިވާ ކުރިއެރުން

ފެށުން:

ދިވެހި އަންހެނުންގެ ކުރިއެރުމަށް މަސައްކަތް ކުރުމަކީ މިޤައުމުގެ ކުރިމަގު އުޖާލާ ކުރުމަށް ކޮންމެހެން މުހިއްމު ކަމެކެވެ. އެއީ އެކަމުގެ ސަބަބުން ކޮންމެ ފަރުދަކަށްވެސް ފައިދާ ލިބެމުންދާނެތީއެވެ. ކުރިއާ ޚިލާފަށް ދިވެހި އަންހެނުންނަށް ތަޢުލީމު ޙާޞިލް ކުރުމުގެ މަގު ތަނަސްވުމުގެ އިތުރުން މުޖުތަމަޢަށް ފައިދާހުރި ކަންކަމުގައި ޢަމަލީ ގޮތުން އަންހެނުން ޙަރަކާތްތެރި ވުމަށް ފުރުޞަތު ލިބިފައިވެއެވެ. (ޢަބްދުﷲ ޒަމީރު، 2001). ހާމަކުރައްވާފައިވާ ފަދައިން، ދިވެހި އަންހެނުން އުނގެނުމުގެ މަރުޙަލާ ނިންމުމަށްފަހު ޢަމަލީ މައިދާނުގައި ޙަރަކާތްތެރި ވާންފެށީ 1952 ވަނަ އަހަރުގައެވެ. އެއަށްފަހު މިއަދާ ހަމައަށްވެސް ތަފާތު އެކިއެކި ދާއިރާތަކުގައި އަންހެނުން އަންނަނީ ޙަރަކާތްތެރި ވަމުންނެވެ. މިއަދު މިވަނީ ދިވެހި އަންހެނުން ތަޢުލީމީ ރޮގުންނާއި، ވަޒީފާގެ ދާއިރާތަކުންނާއި، ތަރައްޤީގެ އެކިއެކި ދާއިރާތަކުންނާއި، އަދި ޤައުމުގެ އަންހެނުންގެ ތަރައްޤީއަށް ކުރެވޭ މަސައްކަތްތަކުގެ ތަފާތު ދާއިރާތަކުން ބޮޑެތި ކުރިއެރުންތައް ހޯދާފައެވެ. އެގޮތުން ސިޔާސީ އަދި ދަވްލަތުގެ އިސްމަޤާމުތަކުގައި އަންހެނުން ޙަރަކާތްތެރި ވަމުންދާކަމީ ދިވެހި އަންހެނުންނަށް ލިބިފައިވާ ކުރިއެރުމެކެވެ. އަދި ހަމައެހެންމެ ޤައުމުގެ މުޙިއްމު ދާއިރާ ތަކުގައި ދިވެހި އަންހެނުން ޙަރަކާތްތެރި ވަމުންދެއެވެ. އެގޮތުން ދިވެހިރާއްޖޭގެ ޤާނޫނުހަދާ މަޖިލީހުގައިވެސް މިއަދު ދިވެހި އަންހެން މެންބަރުން ތިބިކަން ފާހަގަ ކުރެވެއެވެ. މީގެ އިތުރުން ދުނިޔޭގެ އެހެން ޤައުމުތަކެކޭ ވެސް އެއްފަދައި ދިވެހި ރާއްޖޭގައިވެސް ކޮންމެ އަހަރަކު ޤައުމީ ފެންވަރުގައި އަންހެނުންގެ ދުވަހެއް ފާހަގަ ކުރަމުންދާކަމީ، އަންހެނުންނަށް ލިބިފައިވާ ކުރިއެރުމެއްކަން ފަޚުރުވެރި ކަމާއެކު ފާހަގަ ކުރަން ޖެހެއެވެ. އެހެނީ ދިވެހި އަންހެނުންނަށް ތަފާތު އެކިއެކި ދާއިރާތަކުން މިހާރު ލިބިފައިވާ ކާމިޔާބީއާއި ކުރިއެރުންތަކަކީ ދިވެހި އަންހެނުންގެ ހީވާގި މަސައްކަތުން ހޯދިފައިވާ ކާމިޔާބީ އާއި ކުރިއެރުން ތަކެކެވެ. މި ކުރިއެރުންތަކާއި ކާމިޔާބީތަކަކީ ފާހަގަ ކޮށްލެވޭ ކަންތައްތަކެވެ.  އެހެންކަމުން މި މަޒުމޫނުގައި ބަލައިލާނީ ދިވެހި އަންހެނުންނަށް ތަޢުލީމީ ރޮގުންނާއި، ވަޒީފާގެ އެކިއެކި ދާއިރާތަކުންނާއި، ތަރައްޤީގެ އެކިއެކި ދާއިރާތަކުންނާއި، އަދި ޤައުމުގެ އަންހެނުންގެ ތަރައްޤީއަށް ކުރެވޭ މަސައްކަތްތަކުގެ ތަފާތު ދާއިރާތަކުން ލިބިފައިވާ ކުރިއެރުންތަކުގެ މައްޗަށެވެ.

ދިވެހި އަންހެނުންނަށް ތަޢުލީމީ ރޮނގުން ލިބިފައިވާ ކުރިއެރުންތައް:

ދުނިޔެއަށް މިއަދު އައިސްފައިމިވާ ކުރިއެރުމާއި، ތަރައްޤީއާއެކު ތަޢުލީމު އުނގެނުމަކީ ދިވެހި ކޮންމެ އަންހެންނަކުވެސް ޙާޞިލްކުރަން ޖެހިފައިވާ އެއްޗެކެވެ. އަންހެނުންނަކީ، ހަރުދަނާ ޢާއިލާއެއް ބިނާ ކުރުމުގެ ބިންގާ ކަމުގައިވާއިރު އަންހެނުންނަށް ތަޢުލީމް އުނގެނުމުގެ ފުރުސަތުތައް ލިބިދޭން ޖެހެއެވެ. ''ތަޢުލީމް އުނގެނުމުގެ ފުރުސަތުތައް ދިވެހި މުޖުތަމަޢުގައި އަންހެނުންނަށް ހުޅުވިގެން ދިޔައީ އަލްއަމީރު މުޙައްމަދު އަމީނުގެ ވެރިކަމުގެ ދުވަސްވަރުގައެވެ. އޭގެ ކުރިން ދިވެހިންގެ އިޖުތިމާޢީ ޙާލަތާއި، ވިސްނުން ހުރިގޮތުން އަންހެނުން ތަޢުލީމް އުނގެނުމަކީ އެހާ ބޭނުންތެރި ކަމެއް ކަމުގައި ނުދެކެއެވެ'' (މުޙައްމަދު ވަހީދު، 2008). އެހެންނަމަވެސް މިހާރު މިވަނީ އެކަން ބަދަލުވެ އަންހެނުންނަށްވެސް އުނގެނުމުގެ ފުރުޞަތު ފުޅާ ދާއިރާއެއްގައި ތަނަވަސްވެފައެވެ. (ޢަބްދުﷲ ޒަމީރު، 2001). ހާމަކުރައްވާ ގޮތުގައި، 28 ނޮވެމްބަރ 1944 ވަނަ އަހަރު އަންހެން ކުދިންނަށް ޚާއްސަ ކުރެވިގެން މަދަރުސާއެއް ހުޅުވިގެން ދިއުމަކީ މާޒީގައިވެސް އަންހެނުންގެ ތަރައްޤީއަށާއި ކުރިއެރުމަށް ކުރެވިގެންދިޔަ މަސައްކަތެކެވެ. އެގޮތުން ރާއްޖޭގައި ހުރި އެންމެގިނަ ދުވަސްވީ ސްކޫލް މިހާރުގެ އަމީނިއްޔާ ސްކޫލުން ތަޢުލީމު ޙާޞިލް ކޮށްފައިވާ މިޤައުމު ފަޚުރުވެރިވާފަދަ އެތައް އަންހެން ކަނބަލުންނެއް މިއަދު މިޤަމުގައި އެބަތިއްބެވެ. މިއީވެސް މި މަދަރުސާގެ ތަޢުލީމީ ޚިދުމަތަށް ފަނޑުކަމެއް ނާންނަކަމުގެ އަލިގަދަ ހެއްކެކެވެ. އަދި ހަމައެހެންމެ ބައިނަލްއަޤުވާމީ ފެންވަރުގެ ރަން ވަނަތައް އަމީނިއްޔާ ސުކޫލުގެ ދަރިވަރުން ގެންދަނީ ހޯދަމުންނެވެ. (ޢަބްދުލް ޢަޒީޒު ޖަމާލު އަބޫބަކުރު، 2007). ބަޔާން ކުރައްވާ ގޮތުގައި، އަމީނިއްޔާ ސުކޫލުގެ ދަރިވަރެއް ސާނަވީ އިމްތިޙާނުގައި 2006 ވަނަ އަހަރު މުޅި ދުނިޔެއިން ބައިލޮޖީން އެންމެ މަތީ މާކްސް ހޯދާފައިވެއެވެ. މި ފެންވަރުގެ މަތީ ވަނައެއް އަންހެން ދަރިވަރަކަށް ލިބިގެން ދިއުމީ ދިވެހި އަންހެނުންނަށާއި އަދި ޤައުމަށް ލިބިގެންދިޔަ ޝަރަފެކެވެ. އަދި މިއީ ދިވެހި މުޖުތަމަޢުގައި އަންހެންދަރިނަށް އުނގެނުމުގެ ފުރުޞަތު އޮތް މިންވަރު ހާމަވެގެންދާ ލާމަސީލު މިސާލެކެވެ.

ދިވެހި އަންހެނުންނަށް ވަޒީފާގެ ބާޒާރުގައި ލިބިފައިވާ ކުރިއެރުންތައް:

އެވޭލާ ޒަމާނުގައި ދިވެހި އަންހެނުންނަށް ބައެއްކަހަލަ ދާއިރާތަކުގައި ވަޒީފާ އަދާކުރުމުގެ ފުރުޞަތު ލިބިފައި ނުވެއެވެ. އެހެންނަމަވެސް އެގޮތް ބަދަލުވެ މިއަދު ދިވެހި މުޖުތަމަޢުގެ ހުރިހާ ދާއިރާތަކެއްގައި އަންހެނުންގެ ބައިވެރިވުން ދަނީ ފެންނަމުންވެ. ''އަންހެނުންގެ ބައިވެރިވުން ނެތި ގެނެވޭ ތަރައްޤީއަކީ އެހާ އާރުލާ ދެމެހެއްޓެނިވި ތަރައްޤީއަކަށް ނުވާނެއެވެ.'' ހިޔުމަން ރައިޓްސް ކޮމިޝަން، (2012). އެހެންކަމާއެކު ތަފާތު ދާއިރާތަކުގައި އަންހެނުން ވަޒީފާ އަދާކުރުމުގެ ފުރުސަތުތައް ލިބިގެން ދިޔައެވެ. މިއީ ދިވެހި އަންހެނުންނަށް ލިބިގެންދިޔަ ކުރިއެރުމެކެވެ. އެގޮތުން ސިޔާސީ ދާއިރާ އާއި ދައުލަތުގެ ވުޒާރާތަކުގެ އިސް މަޤާމުތަކުގައި އަންހެނުން ޙަރަކާތްތެރި ވަމުންދާކަމީ ދިވެހި

އަންހެނުންނަށް ލިބިފައިވާ ވަރަށްބޮޑު ކުރިއެރުމެކެވެ. މިގޮތުން ވަޒީފާގެ ފުރުޞަތުތައް އަންހެނުންނަށް ހުޅުވާލެވުމަކީ، އަންހެނުންގެ ކުރިއެރުމަށް ލިބެމުންދިޔަ ކާމިޔާބީ ތަކެކެވެ. ދިރިއުޅުމުގައި ލިބެމުންދިޔަ ކާބިޔާބީތަކާއެކު އަންހެނުންގެ

ކުރިމަގު އުޖާލާ ވެގެންދާކަމުގެ އަލިގަދަ ހެއްކެކެވެ. ދިވެހި ދަވްލަތުގެ އިސްވެރިންގެ ހިތްހެޔޮކަމާއި ބުރަ މަސައްކަތުން ދިވެހި އަންހެނުންނަށް މިފަދަ ފުރުޞަތުތަކެއް ހުޅުވާލެވިގެން ދިއުމަކީ ދިވެހި އަންހެނުންނަށް ކުރިއެރުމެއް ކަމަށް ކޮންމެ ދިވެހި އަންހެން ދަރިއަކު ފަޚުރުވެރި ކަމާއެކު ފާހަގަ ކުރާނެކަމީ ޝައްކެއްނެތް ޙަޤީޤަތެކެވެ. ''އަންހެނުންނަކީވެސް މުޖުތަމަޢުގައި ފިރިހެނުންނާއި ހަމަހަމަ ފުރުޞަތުތަކެއް ލިބިދޭންޖެހޭ ބައެއް ކަމުގައި އެންމެންވެސް ޤަބޫލްކޮށް، އަންހެނުންނަށް ޤަދަރާއި އިޙްތިރާމްކޮށް މި އަސާސްގެ މައްޗަށް ޢަމަލު ކުރުމުގެ ރޫޙު ކުރިއަށް ނެރެގެން މެނުވީ އަންހެނުން ވަޒީފާގެ މައިދާނުގައި ކުރިއަރައިގެން ނުދާނެއެވެ'' ހިއުމަން ރައިޓްސް ކޮމިޝަން، (2012). އެހެންކަމުން އަދުގެ މުޖުތަމަޢުން ފެނިގެންމިދަނީ ހަމަހަމަވުމުގެ ސަބަބުން ވަޒީފާގެ މާޙައުލުން އަންހެނުންނަށް ކުރިއެރުން ލިބިގެން ދާތަނެވެ. އެގޮތުން ސިފައިންގެ ވަޒީފާ އަދާކުރުމަކީ ހަމައެކަނި ފިރިހެނުންނަށް އަދާކުރެވޭ ވަޒީފާއެއް ނޫންކަންވެސް މިއަދުގެ އަންހެން ޖީލުންވަނީ ކަށަވަރު ކޮށްދީފައެވެ. އަންހެނުން ސިފައިންގެ ތެރޭގައި މިއަދު ދަނީ ފިރިހެނުންނެކޭ އެއްސަފެއްދައި ޙަރަކާތްތެރި ވަމުންނެވެ.

''ސިފައިންގެ ތެރެއަށް އަންހެނުން ވެއްދުމަށް 1962 ގައި ކުރެވުނު މަސައްކަތް ނާކިމިޔާބުވީ އޭރު ދިވެހިންގެ އިޖުތިމާޢީ ޙާލަތާއި ވިސްނުން ހުރިގޮތުން، ސިފައިންގެ ޚިދުމަތަށް އަންހެނުން ތަޢާރަފް ކުރުމަކީ ދަށުދަރަޖައިގެ ކަމެއްކަމަށް ފެންނާތީއެވެ. އެހެންނަމަވެސް ޒަމާން ބަދަލުވެ، ދިރިއުޅުމުގެ ވައްޓަފާޅިއަށް އަންނަމުންދިޔަ ހެޔޮ ބަދަލުތަކާއި ގުޅިގެން އަންހެން ސިފައިންގެ ބޭނުންތެރިކަން ވިސްނެމުން އައެވެ. މި ވިސްނުމަށް ގޮތެއް ނިންމަވައި ޢަމަލީ ފިޔަވަޅެއް އެޅުއްވީ އަންހެން ސިފައިން ތަޢާފް ކުރުމަށް އެންމެ ފުރަތަމަ ޢިއުލާން ކުރިތާ 26 އަހަރު ފަހުން، 1988 ގެ ނޮވެމްބަރު 13 ގައެވެ. މުޅިދުނިޔެއަށް އަންހެން ސިފައިން ތަޢާރަފްވިތާ 144 އަހަރު ފަހުން، ދިވެހި ސިފައިންގެ ސަފުތަކާ ގުޅުނު އަންހެން ސިފައިންގެ ސަފުތައް ވެގެން ދިޔައީ، ސިފައިންގެ ޚިދުމަތް މެކުހަކަށް ޖަހާލުން ފަދަ ކަމަކަށެވެ'' (ޝަމްސުލް ފަލާޙް، 2009).

ދިވެހި ދައުލަތުގެ އިސް މަޤާމުތަކުގައި މިއަދު އަންހެނުން ޚަރަކާތްތެރި ވުމަކީ ދިވެހި އަންހެނުންގެ ފަޚްރެކެވެ. އެތަކެއް އަހަރުތަކެއް ކުރިން ދިވެހި މުޖުތަމަޢުގައި އަންހެނުންގެ ޚިދުމަތް ބަލައިގަނެފައިވާކަން އެއީ، ދިވެހި ދަރީން އުފަލާއެކު ފާހަގަ ކުރަންޖެހޭ ކަމެކެވެ. (ޢަބްދުﷲ ޒަމީރު، 2001). ހާމަކުރައްވާފައިވާ ގޮތުގައި، ޑަކްޓަރުކަމާއި،  ނަރުސްކަމާއި، ޓީޗަރުކަމާއި، އެފަދަ އެހެން ކަންކަމުގައި އަންހެން ކަނބަލުން ޚިދުމަތް ކުރާތަން ފެންނަ އިރު އެކައުންޓިންގ ގެ ދާއިރާ އާއި އަދި ޕައިލެޓުންގެ ތެރޭގައިވެސް އެކަނބަލުން ގެންދަނީ ޚިދުމަތް ކުރަމުންނެވެ. އަދި ހަމައެހެންމެ ޤަވްމުގެ އަމަން އަމާންކަން ބެލެހެއްޓުމުގެ ދާއިރާގައިވެސް އަންހެނުން ގެންދަވަނީ ޚިދުމަތް ކުރަމުންނެވެ. މި މަޤާމުތަކުގައި އަންހެނުން ޙަރަކާތްތެރި ވާކަމީ ދިވެހި ކޮންމެ އަންހެނަކަށްވެސް ހިތްހަމަޖެހުން ލިބިގެންދާނެ ކަމެކެވެ. ''ރާއްޖޭގައި ޒަމާނުއްސުރެ ރަށްރަށުގެ ކަތީބުކަމަކީ ފިރިހެނުންގެ ވާޒީފާއެއް ކަމަށް ބެލެވެމުން އައި އައުންމަށް ބޮޑު ބަދަލެއް އައިސް ރަށެއްގެ

ކަތީބުންގެ ތެރެއަށް އަންހެނަކު ގުޅިގެން ދިޔައީ 2000 ވަނަ އަހަރުގެ ފެބްރުއަރީ މަހުގައެވެ. އަދި ނޮވެމްބަރު 2000 ގައި އަތޮޅު ވެރިޔާގެ ބަދަލުކަމުގެ މަޤާމު ފުރުއްވާ އަންހެން ބޭފުޅުން ވަނީ ފެންނަން ފަށާފައެވެ'' (ޢަބްދުﷲ ޒަމީރު، 2001).  މިއީ މި ޤައުމުގެ އަންހެނުންނަށް ލިބިގެންދިޔަ ފަޚުރުވެރި ކާމިޔާބީއާއި ކުރިއެރުމެކެވެ. މިއަދު ދިވެހި މުޖުތަމަޢުގައި ފިރިހެނުންނެކޭ އެއްސަފެއްގައި އަންހެން ކަނބަލުން ޙަރަކާތްތެރި ވަމުންދާކަން އުފަލާއެކު ފާހަގަކުރަން ޖެހެއެވެ.

ދިވެހި އަންހެނުންގެ ތަރައްޤީއަށް ކުރެވެމުންދިޔަ މަސައްކަތްތައް:

އަންހެނުންގެ ތަރައްޤީއަށް މަސައްކަތް ކުރުމަކީ ދިވެހި އަންހެނުންނަށް ކުރިއެރުން ހޯދުމަށް ލިބިގެންދިޔަ އިތުރު ހިތްވަރެކެވެ. މިއަދު ދިވެހި މުޖުތަމަޢުގައި އަންހެނުންގެ ތަރައްޤީއަށް މަސައްކަތްކުރާ ކޮމެޓީތަކާއި، ޖަމްޢިއްޔާ ޖަމާޢަތްތަކާއި، އަންހެނުންގެ މަރުކަޒުތައް ރާއްޖޭގެ ކަންކޮޅު ތަކުގައި ޤާއިމްވެފައިވާކަމީ އަންހެނުންނަށް ލިބިފައިވާ ވަރަށް ބޮޑު ކުރިއެރުމެކެވެ. (ހިޔުމަން ރައިޓްސް ކޮމިޝަން، 2012). ހާމަކުރައްވާގޮތުގައި، ޖަމާޢަތެއް ނުވަތަ ބައެއް ކުރިއަރައިގެންދާނީ ވަކި ބައެއް އެކަމުގައި ޙިއްސާވެގެންނެއް ނޫނެވެ. ތަރައްޤީއަކީ އަންހެނުންނާއި ފިރިހެނުން ގުޅިގެން އެއްބާރުލުން ލިބިގެން ކުރިއަރާނެ ކަމެކެ‍ވެ. އެހެންކަމުން އަންހެނުންގެ ތަރައްޤީއަށްވެސް ފިރިހެނުންގެ އެއްބާރުލުމާއި ފުރިހަމަ ޙިއްސާ ބޭނުންވެއެވެ. އެގޮތުން މިއަދު ދިވެހި އަންހެނުންނަށް ލިބިފައި މިވާ ކުރިއެރުންތަކަކީ ރާއްޖޭގެ ފިރިހެނުންގެ އެއްބާރުލުން ލިބިގެން، ލިބިފައިވާ ކުރިއެރުން ތަކެކެވެ.

އަންހެނުންގެ ތަރައްޤީއަށާއި ކުރިއެރުމަށް މަސައްކަތްކުރާ ސަރުކާރެއް ދިވެހި ރާއްޖޭގައި ޤާއިމުވެފައި އޮތްކަމީ ދިވެހި އަންހެނުންނަށް ލިބިފައިވާ ވަރަށްބޮޑު ނަސީބެއްކަމަށް ބުނެވިދާނެއެވެ. ''1980 ގެ އަހަރުތަކަށް ބަލާއިރު މުޖުތަމަޢުގައި އަންހެނުންގެ މަޤާމުވަނީ ވަރަށް ބޮޑަށް އުފުލިފައެވެ. އެންމެ ފުރަތަމަ ފަހަރަށް ސަރުކާރުން އަންހެނުންނާ ބެހޭ އޮފީހެއް އަދި ފަހުން ޑިޕާޓްމެންޓެއް ޤާއިމްކުރެއްވީ އަށްޑިހަގެ އަހަރުތަކުގައެވެ. އަދި 11 ނޮވެމްބަރ 1993 ގައި ސަރުކާރުގެ އޮނިގަނޑު އަލުން އިންތިޒާމް ކުރައްވައި ހަމަޖެއްސެވިއިރު އަންހެނުންނާ ބެހޭ މިނިސްޓްރީއެއް އުފައްދަވާފައިވާކަން ފާހަގަ ކުރެވެއެވެ. އެވުޒާރާގެ މިނިސްޓަރަކަށް އިސްކުރައްވާފައިވަނީ ވެސް އަންހެން ބޭފުޅެކެވެ'' (ޢަބްދުﷲ ޒަމީރު، 2001). މިއީ ދިވެހި ސަރުކާރުގެ ފަރާތުން އަންހެނުންގެ ތަރައްޤީއަށް ކޮށްދެއްވާފައިވާ ކަންތައްތަކެއްކަން ފާހަގަ ކޮށްލަމެވެ. އެގޮތުން (ޢަބްދުﷲ ޒަމީރު، 2001). ހާމަކުރައްވާފައިވާ ގޮތުގައި، ދިވެހި އަންހެނުންނަށް މުޖުތަމަޢުގައި އެބައިމީހުންގެ މަޤާމު ހޯދުމަށް ހުޅުވިފައިވާ ފުރުޞަތުތައް ބޭނުންކޮށްގެން ކުރިއަށް ދަނީ ވަރަށް ހަލުއި މިނެއްގައެވެ. އެހެންނަމަވެސް އަދިވެސް ތަރައްޤީ ކުރަންޖެހިފައި ހުރި ކަންތައްތައް ގިނައެވެ. އެކަންތައްތައް ތަރައްޤީކޮށް ކުރިއެރުވުމުގައި ދިވެހި މުޖުތަމަޢުގެ އެންމެންގެ ހިއްސާ ލިބުމުން އަވަސްވެގެންދާނެއެވެ.

ދިވެހި އަންހެނުން ތަފާތު ދާއިރާ ތަކުގައި ހޯދާފައިވާ ކާބިޔާބީތައް:

ދިވެހި އަންހެންނުނަކީ ތަފާތު ދާއިރާތަކުން ކާމިޔާބީތައް ހޯދާފައިވާ ބައެކެވެ. އަދި މިހާރުވެސް ކާމިޔާބީތައް ހޯދަމުން އަންނަ ބައެކެވެ. ޤައުމީ ފެންވަރުގަޔާއި، ދުނިޔޭގެ ފެންވަރުގައިވެސް ދިވެހި އަންހެނުން ހޯދަމުންދާ ކާމިޔާބީތަކަކީ މުޅި ދިވެހިރާއްޖެ ފަޚުރުވެރިވާ ކަމެކެވެ. އަނީސާ އަޙުމަދާ (2012) ޙަވާލާދެއްވާ އަޙުމަދު ހަމްދޫން (2012) ވިދާޅުވާގޮތުގައި ''ގެވެށި އަނިޔާ ހުއްޓުވުމާއި ދެޖިންސުގެ ތަފާތުތައް ނައްތާލުމާއި އަންހެން ކުދިން ޚިތާނުކުރުމާ ދެކޮޅަށް މަސައްކަތް ކުރެއްވި އަނީސާއަށް އެމެރިކާގެ ހާރިޖީ ވަޒީރު ދެއްވާ ''ހިތްވަރުގަދަ އަންހެނާ'' ގެ

އެވޯޑް ލިބިމުން ކުރިއަށް ދިއުމަށްޓަކައި އިތުރު ހިތްވަރެއް ލިބިގެންދިޔައެވެ.'' މީގެ ކުރިން މި އެވޯޑް ރާއްޖެއިން ލިބިފައިވަނީ، މާރިޔާ އަޙްމަދު ދީދީ އަށެވެ. އެއީ 2007 ގައެވެ'' (އަޙުމަދު ހަމްދޫން، 2012). އެހެންކަމާއެކު މިފަދަ އެކިއެކި އެވޯޑުތައް ގިނަގިނައިން ދިވެހި އަންހެނުންނަށް ލިބުމުން، އިތުރު ކުރިއެރުންތައް ޙާޞިލް ކުރުމަށް ގިނަގުނަ މަސައްކަތްތައް ކުރެއެވެ. ދިވެހި އަންހެން ދަރީން ހޯދަމުންދާ ކާމިޔާބީތަކާމެދު ދިވެހިން އުފާކުރަމުންދާކަމީ، ދިވެހި އަންހެނުންނަށް ލިބެމުންދާ އިތުރު ހިތްވަރެކެވެ. (ހިއުމަން ރައިޓްސް ކޮމިޝަން 2012) ޙަވާލާދެއްވާ ފަޒީނާ އަޙްމަދު (2012) ހާމަކުރައްވާފައިވާ ގޮތުގައި ''ރާއްޖޭގެ ތަޢުލީމީ ދާއިރާގައި އަންހެނުންނާއި އަންހެން ކުދިން ކާމިޔާބީތަކެއް ހޯދަމުން އަންނަ ކަމަށާއި އެއީ އުފާކުރުން ޙައްޤު ކާމިޔާބީއެއް ކަމަށެވެ.'' މިއަދު ދިވެހި އަންހެން ދަރީން ތަޢުލީމީ ރޮނގުންނާއި ކުޅިވަރުގެ މައިދާނުގަ އާއި މިހެންގޮސް ޤައުމުގެ ކުރިއެރުމާއި ތަރައްޤީއަށް ހިންގޭ ތަފާތު ޙަރަކާތްތަކުގައި ތަފާތު ގޮތްގޮތަށް ބައިވެރިވެ ކާމިޔާބީތައް ހޯދަމުން ދާކަމީ ފަޚްރުވެރި ކަމާއެކު ފާހަގަ ކުރަންޖެހޭ ކަމެކެވެ. އެގޮތުން ފިލްމީ ދާއިރާގަޔާއި ފެޝަން ޑިޒައިންގެ ދާއިރާއިންވެސް ދިވެހި އަންހެނުންދަނީ ކާމިޔާބީތައް ހޯދަމުންނެވެ. އާސިއަތު (މުޙައްމަދު ސަޢީދު، 2012) ހާމަކުރައްވާފައިވާ ގޮތުގައި، ދިވެހި އަންހެން ކަނބަލެއް ކަމަށްވާ ނާޒިޔާ ވަނީ ފެޝަންޑިޒައިންގެ ރޮނގުން 2008 އާއި 2009 ގައި ޤަޢުމީ އިނާމް ހޯއްދަވާފައެވެ. އަދި ހަމައެފަދައިން ލިޔުން ތެރިކަމުގެ ރޮނގުން 1999 ވަނަ އަހަރު ޤައުމީ އިނާމް ހޯދުމަށްފަހު 2009 ގައި ވިޝުއަލް އާޓްސް ގެ ދާއިރާއިން ވެސް އެއިނާމް ހޯދާފައިވަނީ ދިވެހި ފިލްމީދާއިރާގެ ފުންނާބު އުސް ނަހުލާ ޢަލީ އެވެ. ވުމާއެކު މިއީވެސް ދިވެހި އަންހެން ކަނބަލުންނަށް ލިބިގެންދިޔަ ހިއްވަރެކެވެ.

ނިންމުން:

ދިވެހިރާއްޖޭގައި އަންހެނުންނަށް ލިބިފައިވާ ކުރިއެރުންތަކަށް ބަލާއިރު، މިހާތަނަށް ލިބިފައިވާ ކުރިއެރުން ތަކަކީ މުޅި ދިވެހި ޤައުމު އެކަންކަމަށް އެއްބާރުލުން ދީފައިވާ ކަންކަމެވެ. އެގޮތުން އަންހެނުންގެ ޙައްޤުތައް ހޯދައިދީ އެ ކަނބަލުންގެ ކުރިއެރުމަށް މަސައްކަތްކުރި ކޮންމެ ދިވެއްސަކީ ވެސް ދިވެހި އަންހެނުންގެ ކުރިމަގު އުޖާލާ ކޮށްދިނުމަށް ހަރުދަނާ ފިޔަވަޅެއް އަޅާދީފައިވާ ދިވެއްސެކެވެ. ދުނިޔެއަށް އައިސްފައިމިވާ ކުރިއެރުމާއެކު، ދިވެހި އަންހެން ދަރީން ކުރިއަށް ދާން ބޭނުންވާ ދާއިރާއަކުން މަތީ ތަޢުލީމް ހާސިލްކޮށްގެން ޢަމަލީ މައިދާނުގައި އެކަށީގެންވާ ވަޒީފާތައް އަދާކުރުމުގެ ފުރުސަތު ދިވެހި މުޖުތަމަޢުން ހޯދައި ދީފައިވާކަން، އެއީ މިއަދު މުޅި ދުނިޔެވެސް ތަޢުރީފު ކުރާނެ

ކަމެއްކަން އުފަލާއެކު ފާހަގަ ކުރަންޖެހެއެވެ. ދިވެހިންގެ މެދުގައި އޮތް ކުރީގެ ބޯދާ ވިސްނުމާއި ޚިޔާލުތައް ދޫކޮށްލައި، ދިވެހި އަންހެނުންނަށް ތަރައްޤީއާއި ކުރިއެރުން ހޯދައިދިނުމަށް ކުރެވުނު މަސައްކަތަކީ، އަންހެނުން ތަފާތު ދާއިރާތަކުން ޤައުމީ އަދި ދުނިޔޭގެ ފެންވަރުގެ ކާމިޔާބީތައް ހޯދުމަށް ލިބިގެން ދިޔަ ފުރުޞަތު ތަކެއްކަންވެސް ފާހަގަ ކޮށްލަންޖެހެއެވެ. މިއީ ދިވެހި މުޖުތަމަޢުގެ އެންމެންގެ ހިތްވަރާއި އެއްބާރުލުން ލިބިގެން، ދިވެހި އަންހެނުންނަށް ލިބިފައިވާ ކުރިއެރުން ތަކެކެވެ. ވުމާއެކު ދިވެހި އަންހެނުން ހޯދަމުންދާ ފަޚުރުވެރި ކާމިޔާބީ އާއި ކުރިއެރުންތަކުގެ އަގު ވަޒަންކޮށް ހިތްވަރުދޭނެ ފަރާތްތަކެއް ވަނީ ބޭނުންވެފައެވެ. ދިވެހި އަންހެނުންގެ މުސްތަޤުބަލް އުޖާލާ ކޮށްދީ އަދަށްވުރެ ފާގަތި މާދަމާއެއް ހޯދައިދިނުމަށް މަސައްކަތްކުރާނެ ހީވާގި އަތްތަކަކަށް ވަނީ ބޭނުންވެފައެވެ. ކުރިމަގުގައި ދިވެހި އަންހެނުންނަށް މިއަށްވުރެ ކާމިޔާބު ދުވަސްތަކެއް ލިބިގެންދާނެ ކަމަށް އުންމީދު ކުރެވެއެވެ.

ބަހާއި ބަހުރުވަ

ބަހާއި ބަހުރުވައިގައިވާ ގުޅުން

ފެށުން

ދުނިޔޭގެ އެކި ކަންކޮޅު ތަކުގައި ދިރިއުޅެމުން ގެންދާ އިންސާނުން ވާހަކަދައްކާއުޅޭ ބަސްތަކަށް ބަހުރުވަތަކެއް ނިސްބަތް ވެއެވެ. އެގޮތުން ބަހުރުވައަކީ މައި ބަހަކުން ކޮންމެވެސް ސަބަބަކާ ހުރެ ކަފި ވެފައިވާ އެބަހުގެ ގޮތްޕެކެވެ. އެ ޖަމާޢަތެއްގައި ދިރިއުޅޭ ބައެއްގެ ބަހުރުވަ ތަކުން ވާހަކަ ދައްކާއިރު އެބަހެއްގެ އަހުލު ވެރިންނަށް ބަހުރުވަ ތަކުން ދައްކާ ވާހަކަ ދޭހަވާނެއެވެ. ބަހާއި ބަހުރުވަ، އެ ދޭއްޗަށް ލިބިގެންވާ ސިފަތަކާއި އުފެދުމަށް މެދުވެރިވާ ޙާލަތްތައްވެސް ތަފާތެވެ. ޖޯން އާރ. ރިކްފޯރޑް (2002) ހާމަކުރައްވާ ގޮތުގައި ''އެއް ޖަމާޢަތް އަނެއް ޖަމާޢަތާ ނުގުޅި އުޅޭތާ ހައެއްކަ ސަތޭކަ އަހަރު ވާއިރު، އެއްބަޔަކު، ވާހަކަ ދައްކާ އަޑުތަކަށް ވެސް ބަދަލު އައިސްފައި ވާނެއެވެ. މީގެ އިތުރުން ބަހުގެ ބައެއް ހަމަތަކަށްވެސް ބަދަލު އައުދެއެވެ. މިގޮތަށް ބަދަލު އައުމުން ބަހުރުވައެއް އުފެދުނީއެވެ.'' މިގޮތުން ދިވެހި ބަހަށް ނަޒަރު ހިންގައި ލުމުންވެސް ފާހަގަ ކުރެވެނީ ހަމަ މިޙަޤީޤަތެވެ. އެހެންކަމުން މި މަޒުމޫނުގައި ބަލައިލާފައިވާނީ ބަހާއި ބަހުރުވައިގެ ގުޅުން އޮޅުން ފިލުވައި ދިނުމުގެ މައްޗަށެވެ. އެގޮތުން ބަހެއްގައި ހުންނަ އަސާސީ ސިފަތަކާއި ބަހުރުވައެއްގައި ހުންނަ ސިފަތަކާއި އެ އުފެދެނީ ކިހިނެއްކަމާއި ބަހާއި ބަހުރުވައިގެ ތަފާތުތަކުގެ މައްޗަށްވެސް ބަލައިލާފައިވާނެއެވެ.

ބަހާއި ބަހުރުވައިގެ ގުޅުން އޮޅުންފިލުވައިދިނުމަށް ބަލާއިރު، ބަހާއި ބަހުރުވައަށް ލިބިގެންވާ ސިފަތަކާއި އެދޭތި އުފެދުމަށް މެދުވެރިވާ ޙާލަތްތައްވެސް ތަފާތެވެ. އެގޮތުން ބަހަކީ ބަހުރުވަތަކެއް އެއަށް ނިސްބަތްވާ އެއްޗަކަށްވާތީ، ބަހުރުވައަކީ އިންސާނުންގެ ޖަމާޢަތެއްގެ ބަޔަކު ވާހާކަ ދައްކައިއުޅޭ މައިބަހަކުން ކޮންމެވެސް ސަބަބަކާ ހުރެ ކަފި ވެފައިވާ އެބަހުގެ ގޮތްޕެކެވެ. އެގޮތުން މި ގޮފި ގަހާ ވަކި ނުކުރެވޭނެއެވެ. އެބަހެއްގެ އަހުލު ވެރިންނަށް އެބައެއްގެ ބަހުރުވަ ތަކުން ދައްކާ ވާހަކަ ދޭހަވާނެއެވެ. އެގޮތުން ދިވެހި ބަހަށް ނަޒަރު ހިންގައި ލުމުންވެސް ފާހަގަ ކުރެވެނީ ހަމަ މިޙަޤީޤަތެވެ. ދިވެހި ބަހުގައިވެސް ތަފާތު ބަހުރުވަ ތަކެއް އެބަވެއެވެ. އެބަހުރުވަ ތަކަށް އޭގެ އަހުލުވެރިން ބަހޭވެސް ކިޔައެވެ. އެހެންކަމުން ކޮންމެ ބަހަކީ ބަހުރުވަތަކެއް އެއަށް އެކުލެވިގެންވާ ވަކިނުކުރެވޭނެ ދޭއްޗެވެ.

ބަހަކީ ކޮބައިހެއްޔެވެ؟ 

ކުޑަވެސް ޝައްކެއް ނެތެވެ. ބަހަކީ، ދިރުން ލިބިގެންވާ އެއްޗެކެވެ. ބަހަށް ލިބިފައިވާ ދިރުމަކީ، ތަރައްޤީ އާއި، ކުރިއެރުމާއި، ބުރުސޫރަ އާއި، އޮމާންކަމާއި، އަޑު މަޚްރަޖާއި، ޒަމާނާއި އެއްގޮތަށް އަންނަމުންދާ ބަދަލުތަކާއި، އަޚްލާޤިއްޔާތާއި، އަދަބިއްޔާތުގެ ސިފަތަކެވެ. ބަހަކީ އިންސާނުން މުޢާޞަލާތުކުރާ އެންމެ ފުރިހަމަ ނިޒާމެވެ. އެންމެ ފަސޭހަ ވަސީލަތެވެ. އެއީ ހިތުގެ ޖަޒުބާތާއި ޝުޢޫރާއި ޚިޔާލުފާޅުކުރުމަށް ބޭނުންކުރާ އަޑުތަކާއި ކޯޑުތަކާއި ނިޝާންތަކާއި ޙަރަކާތްތަކެވެ. އެޑްވަޑް ސަރޕިރް )1921( ގައި ބުނެފައިވަނީ ''ބަހަކީ އިންސާނުން އެކަކު އަނެކަކާއި މުޢާމަލާތު ކުރުމަށްޓަކައި އެމީހުންގެ ޚިޔާލުތަކާއި ޝުޢޫރުތައް ބޭނުން ކޮށްގެން އަމިއްލައަށް އީޖާދުކުރާ ޢިޝާރާތް ނުވަތަ ނިޝާން ތަކެކެވެ.'' ހަމައެފަދައިން ވެބް ސްޓަރ ޑިކްޝަނަރީ ގައި ވަނީ ''ބަހަކީ ވަކި ނިޒާމެއްގެ މައްޗަށް އެކުލެވޭގޮތަށް ފާޅުކުރާ ޚިޔާލްތަކާއި ޝުޢޫރުތަކާއި އަޑާއި ހަށިގަނޑުގެ ޙަރަކާތްތަކާއި ޢިޝާރާތްތައް އަދި ނިޝާންތަކެއްގެ މައްޗަށް ބިނާވެގެންވާ މާނައެކުލެވޭ އެއްޗެކެވެ. މައުމޫން ޢަބުދުލް ޤައްޔޫމް (1989) ވިދާޅުވާ ގޮތުގައި ''ބަހަކީ ތިމާގެ ބޭނުންތައް އަނެކުންނަށް އަންގައިދޭ އެއްޗެކެވެ. އެއް އިންސާނެއްގެ ހިތުގައިވާ ޚިޔާލާއި ޝުޢޫރު އަނެއް އިންސާނަކަށް ހާމަކޮށްދޭ ވަޞީލަތެކެވެ. އެކެއްގެ ވިސްނުމާއި ފިކުރު އަނެކާޔާ ހަމަޔަށް ގެންގޮސްދޭ ސަވާރީއެއް ކަމުގައެވެ.'' އެޑްވަޑް ފިނެގަން (1999) ވިދާޅުވަނީ ''ބަހަކީ ހިތުގައި އުފެދޭ ޚިޔާލުތަކާއި، ޝުޢޫރުތަކާއި، ޖަޒުބާތުތައް އެކަކު އަނެކަކާއި ހަމަޔަށް ފޯރުކޮށް ދިނުމަށް އަޑު ނުވަތަ ނިޝާން ނުވަތަ ޙަރަކާތް އެކުލެވޭގޮތަށް ބޭނުންކުރާ ނިޒާމެއް ކަމުގައެވެ.'' ލިންގުއިސްޓިކުން ނުވަތަ ބަހާބެހޭ ޢިލްމުވެރިން ބުނާގޮތުން ބަހަކީ އެއް އިންސާނަކު އަނެއް އިންސާނަކަށް އެއްޗެއް އޮޅުން ފިލުވައި ދިނުމަށްޓަކައި ނުވަތަ މަޢުލޫމާތު ދިނުމަށްޓަކައި ވަކި ނިޒާމެއްގެ މަތިން ބޭނުންކުރާ އަޑުތަކަކަށް ނުވަތަ ޢިޝާރާތްތަކެކެވެ.

        ބަހަކީ އިލާހީ އެއްޗެކެވެ. އެހެނީ ކީރިތި ޤުރްއާނުން މިކަން ސާބިތުވެއެވެ. އެއީ ކީރިތިޤުރުއާނުގެ ބަޤަރާސޫރަތުގެ 31 ވަނަ އާޔަތުން މިކަމަށް ބާރު ލިބޭތީއެވެ. އެ އާޔަތުގެ މާނަ ބަޔާން ކުރައްވަމުން ކީރިތި ޤުރުއާނުގެ ރަޙުމާނުސޫރަތުގެ ހަތަރުވަނަ އާޔަތުގެ ތަރުޖަމާ ކަމުގައި މޫސާފަތުޙީ، މުޙައްމަދު ޖަމީލް، އިބްރާހިމް ޙިލްމީދީދީ، ފަތުޙުﷲ ޖަމީލް، ޒާހިރު ޙުސައިން (1395ހ) ހާމަކުރައްވައިފައިވަނީ "އާދަމްގެ ފާނު އުފައްދަވައި އެކަލޭގެ ފާނަށް ހުރިހާ ނަންތަކެއް ދަސްކޮށް ދެއްވީމެވެ" މިހެންނެވެ. ވީމާ، އިންސާނާ އުފެއްދެވުމާއެކު އެކަލާނގެ އެއިންސާނާއަށް މިވަނީ ބަހެއްގެ ޒަރީއާއިން އުނގަންނަވައި ދެއްވާފައެވެ. ހަމައެއާއިއެކު މިނަޒަރިއްޔާ އިތުރަށް ވަރުގަދަވަނީ ﷲތަޢާލާ އާދަމްގެ ފާނު އުފެއްދެވުމަށްފަހު އެކަލާނގެ އިންސާނާއަށް (އާދަމްގެ ފާނަށް) ބަސް މޮށުންތެރިކަން އުނގަންނަވައި ދެއްވިކަން ކީރިތިޤުރުއާނުން ސާބިތު ވާތީއެވެ. ކީރިތިޤުރުއާނުގެ ރަޙުމާނުސޫރަތުގެ ހަތަރުވަނަ އާޔަތުގެ ތަރުޖަމާ ކަމުގައި މޫސާ ފަތުޙީ، މުޙައްމަދު ޖަމީލް، އިބްރާހިމް ޙިލްމީދީދީ، ފަތުޙު ﷲ ޖަމީލް، ޒާހިރު ޙުސައިން (1395ހ) ހާމަކުރައްވައިފައި ވެއެވެ. "އެކަލާނގެ އިންސާނާ އުފައްދަވައި އެއިންސާނާއަށް ބަސް މޮށުންތެރިކަން އުގަންނައި ދެއްވިއެވެ." ޑޭވިޑް ކްރިސްޓަލް (1997) ހާމަކުރައްވައިފައިވެއެވެ. ''ބަސް އުފެދެނީ ކިހިނެއް ހެއްޔެވެ؟ ބަހަކީ ޤުދުރަތީ ގޮތުން އުފެދޭ އެއްޗެކެވެ. އެއީ އެއްވެސް މީހަކު އުފައްދާ އަދި އުފެއްދި އެއްޗެއް ނޫނެވެ.'' ޖޯޖު ޔޫލް (1996) ހާމަކުރައްވާ ގޮތުގައި ''ބަހަކީ އިލާހީ އެއްޗެކެވެ. އެއީ ޤުދުރަތީ އަޑުތަކުން އުފެދޭ އެއްޗެކެޗެ. އެއީ ޤުދުރަތީ ގޮތުން އިންސާނާއަށް ޚާއްޞަކުރެވިފައިވާ ޤާބިލްކަމަކާއެކު އުފެދޭ އެއްޗެކެވެ. ވީމާ، މިހާހިސާބުން ބަހަކީ އިލާހީ އެއްޗެއްކަމާއި ބަސް މޮށުންތެރިކަން އުނގަންނަވައި ދެއްވީ ﷲ ތަޢާލާކަން އެއްވެސް ޝައްކަކާނުލައި ސާބިތުވެއެވެ.

ބަހުރުވައަކީ ކޮބައިހެއްޔެވެ؟                    

އެބައެއްގެ ބަހުރުވަތަކުން ވާހަކަދައްކާ އިރު އެބަހެއްގެ އަހުލުވެރިންނަށް ބަހުރުވަތަކުން ދައްކާ ވާހަކަ ދޭހަ ވާނެއެވެ. ލިންގުއިސްޓުން ވިދާޅުވަނީ ބަހުގެ ސިފަތަކަށް ބޮޑެތި ބަދަލުތަކެއް އައިސް އެބަހެއްގެ ދެ ބަހުރުވަޔަކުން ވާހަކަދައްކާ ދެ މީހުންނަށް، އެކަކު ކިޔާއެއްޗެއް އަނެކަކަށް ދޭހަ ނުވާނަމަ އެ ބެލެވޭނީ ދެބަހެއްގެ ގޮތުގައެވެ.

       ލިންގުއިސްޓުން ވިދާޅުވާ ގޮތުގައި ބަހުރުވައަކީ އެ ބައެއްގެ ތެރޭގައި ވާހަކަދެކެވޭ މައިބަހުގެ ތަފާތު ގޮފިތަކެކެވެ. އެގޮތުން އަރުދޯފް އާރ. (2010) ހާމަކުރައްވާ ގޮތުގައި ''ޢާންމު ބުނުންތަކުގައި ބޭނުންކުރާ މާނައަށް ބަލާއިރު

ބަހުރުވައަކީ ބަހެއްގެ ބައެކެވެ. މާބޮޑު ޙައިޘިއްޔަތެއް އެއަށް ލިބިފައެއް ނުވެއެވެ. ޢާންމުކޮށް ބަހުރުވަ ގުޅިފައިވާނީ އެބަޔަކާމެދު މާބޮޑަށް އަލައިނުލެވިފައިވާ ރަށްފުށާއެވެ. ނުވަތަ އެފަދަ ޖަމާޢަތްތަކާއެވެ.'' ބަހުރުވައެއް އުފެދެނީ ކިހިނެ؟  މާތް ﷲ ރުއްސުން ލެއްވި ޙައްވާގެފާނާއި އާދަމްގެފާނު އެއްބޭފުޅަކު، އަނެއް ބޭފުޅަކަށް ވާހަކަފުޅު ދައްކަވާ ހެއްދެވީ ބަސް ބޭނުން ކުރައްވައިގެންކަން ސާބިތުވެއެވެ. ދުނިޔޭގައި މާ ގިނަ ދުވަހެއް ނުވަނީސް އިންސާނީ ދަރިފަސްކޮޅު ގިނަވެގެން ދިޔައެވެ. އެންމެ ފުރަތަމަ މި އެންމެންވެސް ވާހަކަ ދައްކާ ހަދާފައި ވާނީ އެއްބަހަކުންނެވެ. ނަމަވެސް މީސްތަކުން ގިނަވުމުން، ތަފާތު މައްސަލަތައް އެމީހުންގެ މެދުގައި ޖެހެއެވެ. މިއީ ދުނިޔޭގެ ސުންނަތެވެ.

މުޙައްމަދު ވަޙީދު ނަދުވީ (2001) ހާމަކުރައްވައިފައިވެއެވެ. ''މީސްތަކުން ޤަބީލާތަކަށާއި ވަންހަ ތަކަށް ބެހިގެން ދެއެވެ. އެއްބަޔަކު އަނެއް ބަޔަކާ ހަނގުރާމަ އުފެދޭގޮތްވެއެވެ. ކާތަކެތި ނުވަތަ އެހެންވެސް ތަކެތި ތަދު ދުވަސްވަރު އާދެއެވެ. މޫސުމަށް އަންނަ ބަދަލުތަކުން ދަނޑުވެރިކަން ކުރަން ދަތިވެ އެވެ. މި ފަދަ އެތައް ސަބަބުތަކާ ހެދި، މީސްތަކުންގެ ތެރެއިން ބަޔަކު، އެ މީހުން އުޅޭތަން ދޫކޮށް އެހެން ތަންތަނަށް ދަތުރު ކޮށް އެބައެއްގެ ބޭނުންތައް ފުދޭ ތަނަކު ވަޒަންވެރިވެއެވެ. ބުނެވޭ ގޮތުގައި މީހުން އެންމެ ފުރަތަމަ ވަޒަންވެރިވެ ދިރިއުޅެން ފެށީ ކޯރުތަކުގެ އައްސޭރި ފަށުގައެވެ.'' މި ގޮތަށް ހިޖުރަކޮށް އެކިއެކި ދުރު ހިސާބުތަކުގައި ވަޒަން ވެރިވުމުން އެމީހުންގެ އާ މާޙައުލުން ފެންނަ ތަކެއްޗަށާއި ކުރާކަންތައްތަކަށާއި އުޅޭ ގޮތްގޮތަށް އައު ލަފުޒުތައް އުފައްދަން ޖެހެއެވެ. މިސާލަކަށް ގަސްގަހާގެހި ހެދޭ ވާދީއެއްގައި ވަޒަންވެރިވާ ބަޔަކު، އެ ވާދީގައިވާ ކޮންމެ ގަހަކަށް އަދި ގަސްތަކުގެ ސިފައަށް ލަފުޒެއް ހަދާފާނެތެވެ. ނަމަވެސް މުޅިން ހަނަފަސްކޮށް އޮންނަ ސަހަރާއެއްގައި ވަޒަންވެރިވެ އުޅޭ ބަޔަކު ކޮންމެ ކުލައަކަށް ލަފުޒެއް ހަދާކަން ނުޖެއެވެ. އެމީހުންނަށް ނުފެންނަ ކުލަތަކާ ބެހޭ ގޮތުން ބަސްމޮށެ އުޅޭކަށް ނުޖެހެއެވެ. އެއީ ޚިޔާލަށް ނުގެނެވޭ އެއްޗަކީ ނެތް އެއްޗެއް ކަމަށް ބެލެވޭތީއެވެ. މިގޮތަށް އެއް ސަރަހައްދެއްގައި ދިރި ނޫޅެވިގެން އިންސާނުންގެ ތެރެއިން ބަޔަކު އެހެން ހިސާބުތަކަށް ދަތުރުކޮށް، އެކި ހިސާބުތަކުގައި ވަޒަންވެރި ވެއެވެ. ދެން އެ ހިސާބު ގަނޑުގައި ދިރިއުޅޭ ދެބައިމީހުން އެންމެ ފުރަތަމަ ދުވަސްވަރު ވާހަކަ ދައްކާނީ އެއް ބަހަކުންނެވެ. އެގޮތުން އެއްބަޔަކު އަނެއްބަޔަކާ ދައްކާ ވާހަކަ އޮޅުން ފިލާނެއެވެ. ނަމަވެސް، މާހައުލާއި ފިކުރު ބަދަލުވުމުން، އެއް ބަޔަކު ބޭނުން ކުރި ލަފުޒުތައް އަނެއް ބަޔަކު ބޭނުން ކުރަން ނުޖެހި ބައެއް ލަފުޒުތައް އެ ޖަމާޢަތުގައި ދިރިއުޅޭ މީހުންގެ ހަނދާނުން ފުހެވިގެން ހިނގައިދާނެއެވެ. މިގޮތަށް އެއް ޖަމާޢަތް އަނެއް ޖަމާޢަތާ ނުގުޅި އުޅޭތާ ހައެއްކަ ސަތޭކަ އަހަރު ވާއިރު، އެއްބަޔަކު، ވާހަކަ ދައްކާ އަޑުތަކަށް ވެސް ބަދަލު އައިސްފައި ވާނެއެވެ. މީގެ އިތުރުން ބަހުގެ ބައެއް ހަމަތަކަށްވެސް ބަދަލު އައު ދެއެވެ. މިގޮތަށް ބަދަލު އައުމުން ބަހުރުވައެއް އުފެދުނީއެވެ. މިސާލަކަށް އަޅުގަނޑުމެން ރަސްމީ ދިވެހި ބަހުގައި ''ފުރަތަމަވެސް'' މިއީ އަށްޑު އަތޮޅު ބަހުރުވައިގައި ''ފެރަތުމާއް'' އެވެ. އެކަމަކު ހައްދުންމަތީ ކަލައިދޫ ބަހުރުވައިގައި ''ފުރަތަނާނުން'' އެވެ. ރަސްމީ ބަހުގައި ''އަހަރެމެންގެ'' މިބަހަށް އަށްޑު އަތޮޅު ބަހުރުވައިގައި ކިޔަނީ ''އަފިރިންގެ'' އެވެ. ހައްދުންމަތީ ކަލައިދޫ ބަހުރުވާގައި ''އަހަރުމެންގެ'' އެވެ. ރަސްމީ ބަހުގައި ''ދާނަމޭ'' މިބަހަށް އަށްޑު އަތޮޅު ބަހުރުވައިގައި ކިޔަނީ ''އޭށުން'' އެވެ. އެކަމަކު ހައްދުންމަތީ ކަލައިދޫ ބަހުރުވައިގައި ''ދާމޭ'' އެވެ. ވީމާ، މިއީ މޯފޮލޮޖިކަލް ތަފާތެކެވެ. ލަފުޒުގެ ސެމޭންޓިކަލް ގޮތުން ބަލާއިރު، ރަސްމީ ބަހުގައި ބޭނުންކުރާ ބައެއް ލަފުޒުތައް އައްޑޫ ބަހުރުވައިގައި މުޅިން އެހެން މާނައެއްގައި ބޭނުންކުރެއެވެ. މިސާލަކަށް "ރޮށި" މިއީ ރަސްމީ ބަހުގައި ކާއެއްޗެކެވެ. ނަމަވެސް އައްޑޫ ބަހުގައި އެއީ އައުގުރާނެކެވެ. މީގައި އަށްޑު އަތޮޅު މީހުން ބޭނުންކުރާ ގޮތް ނުވަތަ ފޮނެޓިކަލް ގޮތުން ތަފާތެވެ. ހުވަދޫގައި ކިޔަނީ "ރޮޓިޔާ" މިހެންނެވެ. ވިމާ، މިތަފާތުތައް މިގޮތަށް ފެންނަނީ ކުރިންވެސް ދެންނެވި ފަދައިން އުޅެންޖެހޭލެއް ދުރުކަމުންނެވެ. ދިވެހި ބަހުގެ ބަހުރުވަ ތަކުންވެސް ފާހަގަކުރެވޭ ބަސްކޮށާރުގެ ތަފާތުކަމަކީ މިއީ ކަމުގައި ދަންނަވަން ޖެހެއެވެ.

މަތީގައި ބަޔާން ކުރެވިފައިވާ ބުނުންތަކުން ހާމަވަނީ ބަހާއި ބަހުރުވަޔާއި ހުރި ގުޅުމެވެ. އެހެންކަމުން ބަހާއި ބަހުރުވައަކީ އިންސާނުންގެ ޖަމާޢަތުގެ ތެރޭގައި ވާހަކަދައްކައިއުޅޭ މައިބަހުގެ ތަފާތު ގޮފިތަކެއްކަން ވަރަށް ރަނގަޅަށް އެނގެއެވެ. އެގޮތުން ދިވެހިންގެ ރަސްމީ ބަހުގެ އަންނަނިވި ލިޔުންކޮޅު އައްޑު އަތޮޅުގެ މީހުން ވާހަކަދައްކާ ބަހުރުވަޔަށާއި، ހައްދުންމަތީ ކަލައިދޫ މީހުން ވާހަކަދައްކައި އުޅޭ ބަހުރުވަޔަށް ތަރުޖަމާ ކުރަމެވެ.

''މަންމަޔާ މުޚާތަބުކޮށް މާމަ ގޮވާލިއެވެ.'' ދަރިފުޅާ! އަހަރެމެންގެ ޢާރިފާ ހާލެއް ނެތިގެން ރޭ ފަތިހުއްސުރެ ބޭއްވިފައި އޮތީ ހޮސްޕިޓަލުގައި. ނުދަންތަ ގޮވާލާކަށް؟

''ހެނދުނު އަސިމާ ފޮނުވިން. އަހަރެން ވެސް އަވައްޖެއް ވީހާ އަވަހަކަށް ދާނަން.'' ކޮޓަރި ތެރޭން މަންމަ ގޮވާލިއެވެ. އަސްމާއަކީ އަހަންނެވެ. ޢާރިފާއަކީ މަންމަޔާ ދެބެންގެ ދެދަރި ދައްތައެވެ. 

ބަނޑުހައިވެފައިވާތީ ފުރަތަމަވެސް ގޮސް ވަނީ ކާކޮޓަރިއަށެވެ. ގޭގެ އެންމެން ކައިނިމިފައިވާކަން ތަށިމަތި ބަލައިލުމުން އެނގެއެވެ. ސިންކު ތެރެއަށް ޖަހާފައި ހުރި ބަތްކޭ ތަށިތަކާއި އޫ ސަމުސާތައް، ރިހަ ހުސްކުރި ބޯތަށިތައް ނުދޮވެ ހުރެ ގިނައިރުވެގެން މެހި ބުރަނީއެވެ. ތަށިތަކުގެ އިތުރަށް ހަޑިވެފައިވާ ތުންފުއްސާއި ކާމޭޒުމަތި އިންތިޒާރުކުރަމުން ދަނީ އަހަރެންގެ ދޮވެ ސާފުކުރަން އާދަވެފައިވާ ދެ އަތަށެވެ. ތަށިމަތި ހުރިގޮތް ފެނުމުން ކާހިތްކުޑަވެއްޖެއެވެ. ކެވުނީ ވެސް ކުޑަކޮށެވެ. މޭހޫނު ފިލާވަރަކަށް ނޫނެވެ. ލޮޑުވެ ކަންނެތްވެފައިވާ ހަށިގަނޑު ގަދަހެދީ އެހެން ކަންތައް ފަސްކޮށްލައި އިހަށް ކޮޓަރިއަށް ގޮސް އަރާމުކޮށްލުމަށެވެ. ތަށިތައް ދޮންނަން ފެށީ ހިތާ އަރާރުންވަމުންނެވެ. ކޮންމެ ސިކުންތެއް ވީ އަޒާބަކަށެވެ. (އިބްރާހީމް ޙުސައިން މަނިކު 1990،ޞ)

އައްޑު އަތޮޅު މީހުންގެ ބަހުރުވައިން:

''މަންމަޔާ މުޚާތަބުކޮށް މާމަ އޯލާލިއެވެ.''  ކާނލޯ! އަފިރިންގެ ޢާރިފާ ހާލަށްނެއް ރެއި ފަތުހެއިކޯކަދުން ހޮސްޕިޓަލި ބާފެއި އޮތީ، އޯލަލާއް ނިޔެއި؟

         

''ހެންނެއި އަސްމާ ފެޑުވިން. އަވަސް އަވިދިވީހެއި އަވަހަކަށް އޭށުން'' ކޮޓަރިއެއި އެތެރެއިށެ މަންމާ ބެނިއެވެ. އަސްމާ އުކޭނީ މާއިދިމާއަށެވެ. ޢާރިފާ އަކީ މަންމައާއި ދެބެންގެ ދެދަރި ދައްތާއެވެ.

ބަނޑުހާވެފައިއިށިމެއި ފެރަތުމާއް ގޮސްވަނީ ކާކޮޓަރިއަށެވެ. ގޭ އެނެމެން ކާގައްކަން ތަށިތައް ފެނެމެއި އެގިގެއެވެ. ސިންކާ އެތެރެއަށް އެޑެފެއިތިބި ބަތްކޭ ތަށިތަކާއި، އުލާއި ސަމުސަލާއި، ރެހެ ހުސްކެޑެ ބޯތަށިތައް ނިދޯއިހިށެ 

ގިނަވޭލެވެގެން މެހި އަރަނީއެވެ. ތަށިތަކި އިތިރަށް ހަޑިވެފެއި އޮތް ތުންފުހިއާއި ކާމޭޒެމަތި އިންތިޒާރަ ކެރަމުން އެނީ ދޯއި ސައުފުކެރާއް އާދަވެފެއިހިށި މަދެއަތަށެވެ. ތަށިތައް ތިބިލެއް ފެނެމެއި ކާހިތްކެޑިގެއެގެ. ކިޔެނެއިޔަސް ކުދުކޮށެވެ. 

މެއި ހުނުފެލާވަރަކަށް ނުނެވެ. ލޮޑުވެ ކަންނެތްވެފެއިވޭ ހަށިގަނޑަ ގަދަހެދީ އެހެން ކަންކަން ފަސްކޮށްފެއި އިހަށް ކޮޓަރިއަށް ގޮސް އަރާމުކެރާށެވެ. ތަށިތައް ދޯނަށް ފެށީ ހިތާއި ދެކެޑަށެވެ. ކޮންމެ ސިކުންތަކަސްވީ އަޒާބަކަށެވެ.

     މި ލިޔުންކޮޅު އަށްޑު އަތޮޅު ބަހުރުވަޔަށް ތަރުޖަމާ ކުރުމުގައި އެހީތެރިކަން ހޯދާފައިވާނީ އަށްޑު އަތޮޅުގެ ރަށްވެހިގެން ފަރާތުންނެވެ.

ހައްދުންމަތީ ކަލައިދޫ ބަހުރުވައިން:

 ''އަމިޔައާ މުޚާތަބުކޮށް މާމިޔަ ގޮވާލިއެވެ.'' މަންޖޭ! އަހަރުމެންގެ ޢާރިފާ ހާލެއް ނެތީގެން ރޭ ފަތިހުން ފެށިގެން ބާއްވާފައި އޮތޫ ހޮސްޕިޓަލު. ނުދަންތެ ގޮވާލާކަށް؟

''ހެނދުނު އާސިމާ ފޮނުވިން. މަވެސް އަވަދި ވީހާ އަވަހަކަށް ދާމޭ.'' ކޮޓަރި ތެރޭން އަމިޔަ ގޮވާލިއެވެ. އަސްމާޔަކޫ އަހަންނެވެ. ޢާރިފާޔަކޫ އަމިޔައާއި ދެބެންގެ ދެދަރު ދާތިޔައެވެ.

ބަނޑަހައި ވެފައިވޫމާ ފުރަތަމަވެސް ގޮހޮ ވަނޫ ކަންގެއަށެވެ. ގޭ އެންމެން ކާނިމިފައިވަންކަން ތަށުމަތު ބަލާލޫމާ އެނގެއެވެ. ސިންކު ތެރެއަށް ޖަހާފައި ހުރި ބަތްކޭ ތަށުތަކާއި އުލާ ސަމުސާތެއް، ރިހަ ހުސްކެރި ބޮނޑެތަށުތެއް ނުދޮވެ ހުރެ ގެނައިރުވެގެން މެހި ބުރަނޫއެވެ. ތަށުތެކުގެ އިތުރަށް ހަޑިވެފަ ހުރި ތުންފުހިއާ ކާމޭޒެމަތު އިންތިޒާރުކެރަމުން ދަނޫ އަހަރުންގެ ދޮވެ ސާފުކެރަން އާދަވެފައިވާ ދެ އަތަށެވެ. ތަށުމަތު ހުރިގޮތް ފެނެނޫމާ ކަންހިތް ކުޑަވެއްޖެއެވެ. ކެވެނޫވެސް ކުޑަކޮށެވެ. މޭހޫނު ފެލަންވަރަކަށް ނޯނެވެ. ލޮޑެވެ ކަންނެތްވެފައިވާ ހަށުގަނޑެ ގަދަހެދޫ އެހެން ކަންތެއް ފަހަކޮށްފައި އިހަށް ކޮޓަރިއަށް ގޮހޮ އަރާމުކޮށްލާށެވެ. ތަށުތެއް ދޮންނަން ފެށޫ ހިތާ އަރާރުންވަމުންނެވެ. ކޮންމެ ސިކުންތެއް ވޫ އަޒާބަކަށެވެ.

      މި ލިޔުންކޮޅު ހައްދުންމަތީ ކަލައިދޫ މީހުންގެ ބަހުރުވަޔަށް ތަރުޖަމާ ކުރުމުގައި އެހީތެރިކަން ހޯދާފައިވާނީ ކަލައިދޫގެ ރަށްވެހިގެން ފަރާތުންނެވެ.

          

ނިންމުން:

ބަހަކީ ބަހުރުވަތަކެއް އެއަށް ނިސްބަތްވާ ނިސްބަތްވުމެކެވެ. ބަހުރުވައަކީ މައިބަހަކުން ކޮންމެވެސް ސަބަބަކާ ހުރެ ކަފިވެފައިވާ އެބަހުގެ ގޮތްޕެކެވެ. ނުވަތަ ގޮފިތަކެކެވެ. މިގޮފިތައް ގަހާ ވަކި ނުކުރެވޭނެއެވެ. ބަހަކީ ޤުދުރަތީ ގޮތުން އުފެދޭ އެއްޗެކެވެ. އެއީ އެއްވެސް މީހަކު އުފައްދާ އަދި އުފެއްދި އެއްޗެއް ނޫނެވެ. އެހެނީ އެއީ ޤުދުރަތީ އަޑުތަކުން އުފެދޭ އެއްޗެކެޗެ. ބަހުރުވައަކީ މައިބަހަކަށް ނިސްބަތްވާ، ވަކި ޖަމާޢަތެއްގެ ބަޔަކު ވަކިސިފަތަކެއް ހިމެނޭގޮތުން ވާހަކަދައްކާ އެއްވައްތަރު ކަމެއް ހިމެނޭ އެއްޗެކެވެ. ބަހުރުވައެއްކަމަށް ދޭހަވާ އެހެން ސަބަބުތަކުގެ ތެރެއިން އިޖުތިމާޢީ ގޮތުން އޮންނަ ވަކި އިމެއް ވެސް ފާހަގަ ކުރެވެއެވެ. ވަކި އިޖުތިމާޢީ ގިންތިއަކާ ގުޅިފައިވާ ބަހުރުވައަކީ ސޯޝިއޯލެކްޓް" ނުވަތަ އިޖުތިމާޢީ ބަހުރުވައެވެ. ސަރަޙައްދުގެ ގޮތުން އުފެދޭ ބަހުރުވައަކީ ސަރަޙައްދީ ބަހުރުވައެވެ. ބަހުރުވައެއް އުފެދެނީ އެއްތާކު ނޫޅެވެގިގެން ދަތުރު ފަތުރުކޮށް އެހެން ހިސާބުތަކަށް ހިޖުރަކޮށް ވަޒަންވެރިވުމުގެ ނަތީޖާއެއްގެ ގޮތުންނެވެ. މިގޮތުން ކަނޑަކުން ފަރަކުން ވާދީއަކުން ފަރުބަދައަކުން ބަހުރުވަ ތަކުގެ ތަފާތުވުން އުފެދެއެވެ. އެހެންވަނީ މުޢާޞަލާތު ކުރުމުގައި އުފެދޭ ދުރުމިނެއްގެ ސަބަބުންވެ. އެމިން ގާތްވީވަރަކަށް ބަހުރުވައިގެ ތަފާތު ކުޑަވެއެވެ. ދުރިވީވަރަކަށް ބޮޑުވެއެވެ. މިގޮތުން ބަލާއިރު ދިވެހިބަހުގެ ރަސްމީބަހަށް ނިސްބަތްވާ ބަހުރުވަ ތަކެއް ހުރިކަން މި އެސައިންމެންޓު ހެދުމުން ފާހަގަ ވެއެޖެއެވެ. އެބަހުރުވަ ތަކަކީ އައްޑޫ ބަހުރުވައާއި ހައްދުންމަތީ ކަލައިދޫ ބަހުރުވައެވެ. ބަހުރުވަ އެއްކަމަށް ރަމުޒު ކޮށްދޭ ކަންތައްތަކެއް ހުރެއެވެ. އޭގެ ބަސްކޮށާރާއި ޤަވާޢިދާއި ބޭނުންކުރާ އުޞޫލެވެ. ރާގެވެ. ގޮތެވެ. އޭގެތެރޭގައި ލަފުޒުގެ އަޑުތަކާއި ވަޒަންވެސް ހިމެނޭ ގޮތުންނެވެ. ބަހެއްގައި އެންމެ ފާޅުކަން ބޮޑުގޮތެއްގައި ފާހަގަ ކުރެވޭ ތާފަތުކަމަކީ އޭގެ ބަސްކޮށާރު ތަފާތުވުމެވެ. އޭގެތެރޭގައި ފޮނޮލޮޖީއާއި ނުވަތަ ލަފުޒު އަދާކުރާ މަޚުރަޖާއި ޤަވާޢިދާއި ބަސް ބޭނުންކުރާ ހަމަތައް ހިމެނެއެވެ. އަދި ބަހުރުވައިގައި ހުންނަ އެއްވައްތަރުކަން ބަސްކޮށާރުގެ ގޮތުން ތަފާތުވުމެވެ. މިތާފާތު ހުންނާނީ ޖޯގްރަފީ ގޮތުން ދެބައެއްގެ ދެމެދުދައި މުއާޞަލާތު ކުރުމުގެ ވާސްޠާ ދުރުވުމެވެ. މި ނަޒަރިއްޔާތަށް ބަލާއިރު ދިވެހި ބަހުގެ ބަހުރުވަ ތަކުން ލެކްސިކަލް ވޭރިއޭޝަން ނުހަނު ބޮޑަށް ފެނެއެވެ. އެއީ މާނަވެސް ތަފާތުވާ ޙާލަތުތައްވެސް ހިމެނޭ ގޮތުންނެވެ. އަދި އަޑު އަދާކުރާ ގޮތް ވެސް ހިމެނޭ ހެންނެވެ. އެހެންކަމުން މިތަފާތުތައް މިގޮތަށް ހުރިނަމަވެސް ބަހާއި ބަހުރުވައަކީ އެކަތި އަނެކައްޗާ ވަކިނުކެރޭވޭނެ ދޭއްޗެވެ. އެހެނީ ދުނިޔޭގެ އެކި ކަންކޮޅު ތަކުގައި ދިރިއުޅެމުން ގެންދާ އިންސާނުން ވާހަކަދައްކާއުޅޭ ބަސްތަކަށް ބަހުރުވަތަކެއް ނިސްބަތް ވާތީއެވެ.

                                                                                                                   މުޙައްމަދު ރަފީޢު (ކަލައިދޫ)